Sayi126

Osmanlı Devleti’nde Marka Hukukunun Gelişimi

386

de önemli bir yere sahip Makedonya sorunu gösterilebilir. 1904 yılında

gümrüğe gelen ve üzerinde “M&B” yazısı ile Bulgaristan’ı temsil eden

üç aslanın yer aldığı bir sigara paketinde “M&B” yazısının “Macédoine

de Bulgarie” olarak değerlendirilmesi sonucu sigara kutularına el konul-

muştur. Marka sahibinin bu yazıyı kendi isminin –Mayer Buton- kısalt-

ması olarak açıklamasına karşın, ürünlerin satışı yasaklanmıştır.

Ahlaki içeriği uygun bulunmayan markalar taşımak, gümrükler-

de el konulma sebebi olabiliyordu. Gümrüklerde Osmanlı hissiyatını

rencide edebilecek marka barındıran ürünlere “3” rakamı ile işaret

vuruluyordu ve kontrol bu şekilde sağlanıyordu.

Bu markalardan

biri aynı zamanda Osmanlı Devleti ile İngiltere arasında küçük çaplı

diplomatik bir krize neden olmuştur. 1892 yılında Bağdat’ta yaşanan

olayda markasının üzerinde, gözleri bağlı bir kadın ve bir aslan figürü

yer alan, İngiliz bir üreticiye ait kumaşlar, Bağdat gümrük memur-

larınca markalarının sökülmesiyle tahrip edilmiştir. Zarara uğrayan

üretici ise İngiltere Sefaretine başvurarak zararının karşılanmasını

istemiştir. Sonuç olarak Osmanlı yönetimi gümrük memurlarını uyar-

mış bunun yanında İngiliz tacire de markasını değiştirmesini tavsiye

etmiştir. İngiliz sefareti ile Hariciye Nezareti arasında geçen yazışma-

larda İngilizler, doğu ve batı toplumlarının ahlak anlayışlarının fark-

lılık gösterdiğini bu nedenle de İngiliz üreticilerinin daha dikkatli ol-

maları gerektiğini belirtmekle birlikte bu marka üzerindeki figürlerin

bu farklılık kapsamında değerlendirilemeyeceğini savunmuşlardır.

Gümrüklerde üzerlerindeki markaların siyasi veya ahlaki gerek-

çelerle uygunsuz bulunarak ülkeye girişi engellenen ürünlerin zaman

zaman gümrük memurlarının keyfi uygulamalarına göre belirlendiği

de söylenebilir. 1897 yılında Alman bir tacirin iplik makaralarına, üze-

rinde yer alan markaların uygunsuz olduğu gerekçesiyle el konulmuş-

tur. Daha sonra Ticaret Nezareti tarafından yapılan incelemede ise

markaların herhangi bir sakınca içermediği görülerek, emtianın ülke-

ye girişine izin verilmiştir.

Bu bakımdan gümrüklerde karşılaşılan

sorunların en azından bir bölümünün, memurların şahsi kararlarıyla

doğrudan bağlantılı olduğunu söylemek yanlış olmaz.

BOA, DH. MKT, Dosya No: 861, Gömlek No: 15, 29.R.1322.

BOA, DH. İD, Dosya No: 225, Gömlek No: 5, 10.Za.1332.

BOA, HR. TO, Dosya No: 265, Gömlek No: 37, 03.11.1892.

BOA, BEO, Dosya No: 916, Gömlek No: 68647, 05.L.1314.