TBB Dergisi 101. Sayı

Halkoylaması

198

Giriş

Halkoylaması kurumu, 1982 Anayasası ile ihtiyari olarak, bu

Anayasa’nın 175. maddesini değiştiren 17/5/1987 tarih ve 3361 sayı-

lı kanunla da hem ihtiyari hem de zorunlu bir yol olarak Türk Ana-

yasa hukukuna girmiştir

. 175. maddenin ilk şeklinde, uygulanması

daha güç koşulların gerçekleşmesine bağlanmış bu kurum 1987 yılın-

da yapılan değişiklikle biraz daha kolaylaştırılmıştır. Gerçekten 1987

yılından önceki düzenlemeye göre bir anayasa değişikliğinin halkoy-

lamasına sunulması Cumhurbaşkanı’nın takdirine bırakılmıştır. An-

cak Cumhurbaşkanı’nın bu yetkiyi kullanabilmesi için önce anayasa

değişikliğini bir kez daha görüşülmesi için Meclis’e iade etmesi ve

Meclis’in kanunu aynen kabul etmesi gerekliydi. Aksi halde Cumhur-

başkanı anayasa değişikliğini halkoyuna sunamazdı

. 1987 yılından

sonra ise bu süreçte farklılaşmalar olmuştur. Buna göre Meclis üye

tam sayısının 2/3 ile 3/5’i arasında kabul edilen anayasa değişikliğine

ilişkin kanunlar Cumhurbaşkanı’nca onaylanmak istese bile onaylana-

mamakta, ya meclise iade edilmekte ya da zorunlu olarak halkoylama-

sına sunulmaktadır. Yine doğrudan veya Cumhurbaşkanı’nın iadesi

üzerine 2/3 çoğunlukla kabul edilen anayasa değişikliğine ilişkin ka-

nunlar ise ancak Cumhurbaşkanı’nın takdirine bağlı olarak halkoyla-

masına sunulabilmektedirler. Bu durumda, Cumhurbaşkanı anayasa

değişikliğine ilişkin kanunu 15 gün içinde ya Meclise iade etmeli, ya

yayımlanarak yürürlüğe girmek üzere Resmi Gazete’ye, ya da halko-

yuna sunmak üzere yine Resmi Gazete’ye göndermelidir. Dolayısıyla

birinci halde halkoylaması zorunlu bir yol, ikinci halde ise ihtiyari bir

yol halini almaktadır. Son durumda, halkoylaması, yasama organının

en az üçte iki çoğunluğu ile Cumhurbaşkanı’nın birbirlerine ters düş-

tükleri bir anayasa değişikliği üzerinde bir tür

“hakemlik referandumu”

işlevi görmektedir

. Çünkü, bu çoğunlukla kabul edilen bir anayasa

değişikliği anayasa koyucunun gözünde minumum meşruiyet eşiği-

ni zaten aşmıştır. Dolayısıyla, böyle bir değişikliğin Cumhurbaşkanı

1 Halkoylamasının daha geniş anlatımı için bkz.Kemal Gözler,

“Halkoylamasının De-

ğeri”

, AÜHFD, C. XL,1988, S.1-4, s.97.

2 Erdal Onar, 1982 Anayasası’nda Anayasayı Değiştirme Sorunu, yy, Ankara 1993,

s.94.

3 Erdoğan Teziç,

“Cumhurbaşkanı’nın Geri Gönderme Yetkisi”

, Anayasa Dergisi, Ana-

yasa Mahkemesi Yayınları, Ankara 1987, s.92.