19 / 685
18
Parlamenter Sistemden Kopuş ve Sonrası: Karşılaştırmalı Gözlemler ve Bazı Değerlendirmeler
Bu çerçevede 1982 Anayasası’nın orijinal halinde benimsenmiş
olan hükümet sistemine bakıldığında, kimi yazarlarca daha en başın-
dan itibaren yapılan
“yarı-başkanlık sistemi”
19
,
“başkanlı bir parlamenter
sistem”,
20
“aksak başkanlık hükümeti”
21
veya
“...ne saf parlamenter, ne saf
yarı başkanlık (olup), özgül şartlara göre bu ikisi arasında gidip gelen (bir
sistem)”
22
türünden değerlendirmelere karşılık; sistemin esasen yasa-
ma organı karşısında yürütme organının ve yürütme organı içinde
de cumhurbaşkanının güçlendirildiği bir parlamenter sistem olduğu
yönünde genel bir kabulün mevcut olduğu görülmektedir.
23
Nitekim
Anayasa’da cumhurbaşkanına saf parlamenter sistemdeki “yetkisiz ve
sorumsuz devlet başkanı” rolünü aşan kimi önemli yetkiler verilme-
sinden
24
hareket eden kimi yazarların;
“zayıflatılmış parlamentarizm”
25
veya
“klâsik niteliğini bir ölçüde kaybetmiş bir parlamenter rejim”
26
ta-
nımlaması yaptıkları dahi görülebilmektedir. Buna karşın, diğer bazı
yazarlarınsa cumhurbaşkanına tanınmış olan yetkilerin az veya çok
olmasının sistem üzerinde bir etkisi olmadığını belirttikleri ve 1982
Anayasası’nın kurmuş olduğu hükümet sistemini
“saf bir parlamenter
hükümet sistemi”
olarak kabul ettikleri görülmektedir.
27
Neticeten, ara-
daki yorum farkları ne olursa olsun, 1876 Anayasası’nda 1909 yılında
yapılan değişikliklerle başlayan
28
parlamenter sistem geleneğinin 1982
19
Zafer Üskül, Türkiye’nin Anayasa Sorunu, AFA Yayınları, İstanbul 1991, s. 124.
20
Bakır Çağlar, Parlamentolar ve Anayasa Mahkemesi: Teori ve Pratikte Anayasa
Yargısının Sınırları Problemi”, Anayasa Yargısı, Cilt 3 (1986), Anayasa Mahkeme-
si Yayınları, Ankara 1986, s.164.
21
Lütfi Duran, Türkiye Yönetiminde Karmaşa, Çağdaş Yayınları, İstanbul 1988, s
18-19.
22
Serap Yazıcı, Başkanlık ve Yarı-Başkanlık Sistemleri: Türkiye İçin Bir Değerlendir-
me, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2002, s. 147-148.
23
Bu konuda bazı örnekler için bkz. Mümtaz Soysal, 100 Soruda Anayasanın Anla-
mı, Gerçek Yayınevi, İstanbul 1997, s. 197; Mehmet Turhan, Hükümet Sistemleri
ve 1982 Anayasası, Dicle Üniversitesi Basımevi, Diyarbakır 1989, s. 169; Yavuz
Atar, Türk Anayasa Hukuku, Mimoza, Konya 2002, s. 162-163; Burhan Kuzu,
“Parlamenter Rejimlerde Devlet Başkanının Konumu ve 1961-1982 Anayasaların-
da Durum”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. 53, S.1-4 (1988-
1990), s. 34-90 (Yazar’ın bu çalışmada atıf yapılan görüşü, şu kaynaktan alınmıştır:
Anayasa Mahkemesinin Kuruluşunun 55. Yılı Anısına 55 Yıl 55 Makale, Anayasa
Mahkemesi Yayınları, Ankara 2017, s. 640).
24
Bülent Tanör, İki Anayasa: 1961-1982, XII Levha Yayınları, İstanbul 2012, s. 104-
105, 108-110.
25
Ergun Özbudun, Türk Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara 2014 (15. Ba-
sım), s. 366.
26
Zafer Gören, Anayasa Hukuku, Seçkin Kitabevi, Ankara 2006, s. 151.
27
Örn. bkz. Kemal Gözler, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Ekin Basım Yayın Dağı-
tım, Bursa 2016 (20 Baskı), s. 298.
28
Bülent Tanör, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul