107 / 465
Başkanlık Sistemi Üzerine Amerika Birleşik Devletleri ve Azerbaycan Modeli Karşılaştırması
106
lişmişliğine göre değişir. Ayrıca Anayasa’nın 3. maddesinde belirtilen
konularda (vergi ve devlet bütçesi, af, seçimi (atanması) veya onaylan-
ması yasama ve (veya) yürütme organlarının yetkisine giren görevli
kişilerin seçimi, atanması veya onaylanması) referandum dahi yapıla-
mayacaktır. Anayasa’nın bu kadar katı olması sebebiyle değişen top-
lumsal ihtiyaçlara cevap verememesi durumunda, sistemin krizlere
sürüklenebileceği, demokrasiden sapmaların dahi olabileceği düşünü-
lebilir.
Azerbaycan’da hükümet sistemi yönünden belki istikrar ve etkin-
lik sorunu yaşanmayacaktır. Fakat sistem başkanlık sisteminin tipik
“kazananın her şeyi kazandığı, kaybedenin her şeyi kaybettiği”
şeklinde
açıklanan risklerini taşımaktadır. Zaman içerisinde muhalefetin geliş-
mesi ile birlikte, siyasal açıdan ikiye bölünmüş bir toplumun oluşması
kuvvetle muhtemeldir. Bu da, sistemin demokratikliği ve meşruluğu
üzerindeki şüphelerin ne denli haklı olduğunu bir kez daha ortaya çı-
karmaktadır. Azerbaycan’ın, ABD’deki gibi bağımsız ve etkili bir yargı
erkine sahip olduğunu söylemek de mümkün değildir.
Anayasa tarafından getirilen hükümet sisteminin iyi işleyip işle-
mediğine karar verirken, inceleme konusu ülkedeki halkın eğitim dü-
zeyini, demokratik kültürün gelişmişliğini, parti sisteminin de ince-
lenmesi gerekir. Çok partili sistemlerde başkanlık sisteminin işlemesi
güç olacaktır. Başkanlık sistemi çok arzu edilen etkin ve istikrarlı bir
yönetime olanak sağlaması için, başkanın yasama organında sağlam
bir çoğunlukla desteklenmesi gerekir. Aksi halde kendisinden etkinlik
ve istikrar beklenen başkanlık sistemi, tam tersine bir istikrarsızlık ve
kavga sistemi haline dönüşebilir. Azerbaycan’da ABD’deki geleneğin
aksine, parti sisteminin de oturmuş olduğu söylenemez. Anayasaların
ve daha genel anlamda kanunların yaşamaları toplum tarafından ka-
bul görmelerine bağlıdır. Ne kadar mükemmel anayasa veya kanun
yapılırsa yapılsın, toplum ile uyumlu olmayıp kabul görmemeleri
halinde, halkın gözünde meşruiyet kazanamayacakları ve birer yazılı
belge olmaktan öteye geçemeyecekleri unutulmamalıdır.