15 / 505
Ceza Adaletinde Sapmalar
14
Ceza davaları tutanaklarını gözden geçiren bir öğrenci çok geç-
meden suçluluk-masumluk yanıtının hassas bir denge içinde bu-
lunduğu davalara tanık olacaktır. Tanık olunacak ikinci bulgu da
“
tutanak fetişizmi
”dir.
“
Suçsuzluk karinesi
” de az/çok değer ya da
önem verilecek türden bir şey değildir. Bu karinenin değerindeki
herhangi bir azalma yerini
suçluluk karinesine
bırakmaktadır. “
Suç-
suzluk karinesi
” her zaman önde tutulmalıdır. Hiçbir savcı/hâkim
bir davaya önyargıyla yaklaşmamalıdır. Yeni CMK’da, eskiden ol-
duğu gibi, sabıka belgesinin duruşmada okunması neyin göstergesi
olmaktadır? Mahkumiyet sonrası yaptırım türü saptanırken elekt-
ronik ortamda bu bilgiye ulaşılması yöntemine neden geçilmediği
sorgulanmalıdır.
2
Sistem her zaman adli hatalara açıktır. Sistemde mahkûmiyet ka-
rarlarında olduğu kadar beraat kararlarında da
adli hatalara
tanık olun-
maktadır. Kuşkusuz, bir makine mükemmelliğinde çalışmayan ceza
adaleti sisteminde kuşkular varlığını sürdürecek; bazen suçlu kişiler
kadar masum kişilerde cezalandırılacaktır. Gerçek bir makinedeki
dişli sıyırması gibi bellekler de yanıltabilir; hatalı teşhisler yapılabilir.
Nitekim, algılama ve bellek üzerine yapılan araştırmalar kısa süre için-
de bilginin nasıl buharlaştığını göstermektedir. Hatırladıklarımızdan
daha çoğunu unuturken, algıladığımızın çoğunu da unutmaktayız.
Genel inanışa karşın olay yerinin, sanki içsel bir video kaydında de-
polanmış gibi tam olarak ayrıntılı ve doğru hatırlanabileceğine ait bir
kanıt yoktur.
3
İşte, bu durumda yargılama sisteminin, adaletsizlik yaratabilme
kapasitesi biz hukukçuların/STK’ların ilgi odağı olmalıdır. Bu doğrul-
tuda, suçsuzların suçlu kişilerden ayırt edilmesini sağlayıcı vasıtalara
özgü zayıflıkları azaltıcı tedbirler üzerinde özenle durulmalıdır.
Bu noktada ceza adaleti sisteminin çeşitli evreleri itibariyle istatis-
tik verilerle performans standartlarını sergileyen veri serilerine aşağı-
da yer verilmiştir.
2
Görüşümüzü destekleyen ABD Yüksek Mahkeme kararı için bkz. Johnny Lynn
Old Chief v. United States (117 S.Ct. 644).
3
M.T.Yücel. Adalet Psikolojisi, 8.bası, 2013.