244 / 441
TBB Dergisi 2014 (110)
Ömer Lütfi TAŞCIOĞLU
243
ve zaman zaman bu sistemler kendi bünyemize uyarlanarak kullanıl-
mıştır. Osmanlı Devleti’nde II. Meşrutiyet ile başlayan seçim süreci-
ne ilişkin ilk kanun 2 Ağustos 1908 tarihli Milletvekili Seçimi Geçici
Kanunu’dur. Cumhuriyet’in kuruluşunu takiben milletvekili seçimi
esasları 1924 Anayasası ile belirlenmiş, daha sonra 14 Aralık 1942 ta-
rih ve 4320 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu çıkarılmış ve çok partili
sisteme geçişe paralel olarak 5 Haziran 1946 tarih ve 4918 sayılı seçim
kanunu, müteakiben, 16 Şubat 1950 tarih ve 5545 sayılı seçim kanunu
ve 26 Nisan 1961 tarih ve 298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve
Seçmen Kütükleri Hakkındaki Kanun çıkarılmıştır.
Türkiye’de 1950-1960 dönemi arasında gerçekleştirilen üç seçimde
de liste usulü çoğunluk sistemi uygulanmıştır. Bu sistemde, bir seçim
çevresinde birden çok milletvekili seçilmekte ve siyasi partiler, seçile-
cek milletvekili kadar aday belirleyerek listelerini oluşturmaktadırlar.
Çoğunluk kuralı uygulandığından bir çevrede en çok oy alan parti, o
seçim çevresindeki temsilciliklerin tümünü kazanmaktadır. Bu sistem,
temsilde adaleti sağlamadığı gerekçesiyle artan tepkiler üzerine kaldı-
rılmıştır.
4
1950 seçimlerinde Demokrat Parti oyların yüzde 53.4’ ü ile TBMM
üyeliklerinin yüzde 83.6’sını kazandığı halde, Cumhuriyet Halk Parti-
si oyların yüzde 39,8’i ile milletvekilliklerinin ancak yüzde 14,4’ ünü
elde edebilmiştir. 1954 ve 1957 seçimleri de benzer sonuçlar vermiştir.
Bu aşırı orantısızlık 1950’1i yıllarda demokrasinin kesintiye uğrama-
sında önemli bir etken olarak kabul edilmiştir. Dolayısıyla, 1961 Ana-
yasasını ve seçim kanunlarını hazırlayan Kurucu Meclis, Millet Mec-
lisi seçimleri için seçim çevresi barajı d’Hondt sistemini,
5
Cumhuriyet
Senatosu seçimleri için de çok isimli basit çoğunluk sistemini kabul
etmiştir. 1964 yılında yapılan değişiklikle, her iki Meclis seçimlerinde
de d’Hondt usulünün uygulanması kararlaştırılmıştır. 1965 yılında se-
çim kanunu bir kere daha değiştirilerek, her iki Meclis için milli bakiye
(ulusal artık) sistemi kabul edilmiştir.
6
Bu kapsamda kontenjan uygu-
lamaları yapılmış, ülke seçim bölgelerine bölünmüş, bölge ve / veya
4
Göksel, Çınar; ”agm”, 2011
5
1882’de Victor d’Hondt tarafından ortaya atılan “En büyük ortalama” yöntemi
olarak da adlandırılan sistemdir
6
Ergun Özbudun, “Seçim Sistemleri ve Türkiye”,
Ankara Üniversitesi Hukuk Fakül-
tesi Dergisi,
1995, Cilt 44, Sayı 1-4