TBB Dergisi 111. Sayı

TBB Dergisi 2014 (111)

İsa BAŞBÜYÜK / Veli Özer ÖZBEK

109

önem arz eden hukuksal değerleri korumaktır

. Fakat devlet, bu hu-

kuksal değerleri korumak üzere sahip olduğu cezalandırma yetkisi-

ni istediği biçim ve kapsamda kullanamaz

. Bu yetkinin sınırlarından

biri de orantılılık ilkesidir. Bilindiği üzere, cezalar eylemin haksızlık

içeriğiyle orantılı olmalıdır

. Bu noktada orantılılık ilkesi hem kanun

koyucuyu hem de hâkimi bağlar. Önce kanun koyucu tipikleştirdiği

haksızlık için, bu haksızlığın içeriğine uygun bir ceza aralığı tespit

eder; hâkim ise söz konusu ceza aralığından yine işlenen haksızlığın

içeriğiyle orantılı uygun bir yaptırım belirler. Kanun koyucunun, ge-

nel çerçevede eylemin haksızlık içeriğini karşılamayan; karşılasa dahi,

hükmü uygulayacak hâkimin, koşulları özellik gösteren somut olaya

göre hareket etme yetkisini kısıtlayan bir düzenleme yapmaktan ka-

çınması, ceza adaletinin bir gereği olarak karşımıza çıkmaktadır.

Orantılılık ilkesi, şüphesiz nitelikli haller bakımından da gözetil-

mesi zorunlu bir husustur. Şöyle ki, belirli bir hukuki değeri ihlale yö-

nelik her fiilin aynı haksızlık içeriğine sahip olduğu söylenemez. Bir

yaptırım belirlenirken, suçla korunan hukuki değerin önemiyle birlik-

te söz konusu hukuki değeri ihlale yönelik fiillerin toplumsal tehlikeli-

liği de göz önünde bulundurulmak durumundadır. Bu nedenledir ki,

kanun koyucu “nitelikli haller” aracılığıyla, aynı hukuki değeri ihlale

yönelmiş olan, fakat gerçekleştiği yer ve zaman yahut yöneldiği kişi

itibariyle haksızlık içeriği farklılık arz eden eylemlere değişen oranlar-

da ceza verilmesi usulünü benimsemektedir. İşte kanun koyucu, belli

bir haksızlığı cezalandırma yoluna giderken fiilin toplumsal tehlikeli-

liğini esas almakta ve uygulama birliğini sağlama adına bu tehlikeye

konu soyut davranış modellerini ceza kanunlarında göstermektedir.

Fakat

genelleme

yöntemi,

özel durumları top yekûn dışarıda bıraka-

Bkz. Centel Nur, Cezanın Amacı ve Belirlenmesi, Prof. Dr. Turhan Tufan Yüce’ye

Armağan, İzmir 2001, s.370; Önder Ayhan, Ceza Hukuku Dersleri, İstanbul 1992,

s.7. Ayrıca bkz. Ünver, Yener, Ceza Hukukuyla Korunması Amaçlanan Hukuksal

Değer, 3. Bası, Ankara 2003, s.37 vd.

İçel Kayıhan/Donay Süheyl, Karşılaştırmalı ve Uygulamalı Ceza Hukuku, Genel

Kısım, 1. Kitap, 3. Baskı, 1999,s.4; Özbek, Veli Özer/Kanbur, M. Nihat/Doğan,

Koray/Bacaksız, Pınar/Tepe, İlker, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 3. Baskı,

Ankara 2012, s.42.

Bir ceza hukuku işlemiyle sağlanması istenen yarar ile verilmesi imkân dâhilinde

olan zarar arasında orantının bulunması gerektiği konusunda bkz. Özbek/Kanbur/

Doğan/Bacaksız/Tepe, s.82.