15 / 453
Türkiye’de Zihinsel veya Ruhsal Engellilerin “Zorla” Tedavisinin Eleştirisi
14
nu da söylemek mümkün görünmemektedir. Hala uygulamalar insan
onuruna yaraşır seviyede değildir. Gerçekten örneğin, 1945 yılına ka-
dar 150.000’den fazla ruh hastasının, Almanya’daki ruh hastalarının
%96’sının, öldürüldüğü ve Nurnberg Mahkemeleri’nde yargılanıp suç-
lu bulunan 16 hekimden 5’inin psikiyatr olduğu belirtilmektedir.
5
1960’lardan başlayarak dünya genelinde delilerin tedavileri esna-
sında özgürlüklerinin çiğnendiği gözlendiğinden bunun önüne geçe-
bilmek için artık yasal düzenlemelerin yürürlüğe girmeye başladığını
söylemek gerekmektedir. Ancak genel olarak bunlar tedavi edilemez-
se, kendilerine veya başkalarına zarar verme olasılıkları varsa ve te-
daviyi reddediyorlarsa bakım ve tedavilerinin yasal yaptırımlarla gü-
venceye alındığı söylenmelidir.
6
Bugün hala her ne kadar deliliğin üzerinde uzlaşıya varılmış bir
tanımı olmasa da zihinsel ve ruhsal engellilerin tıp bilimi tarafından
tanımlanmaya çalışıldığını, bunun için birtakım sınıflandırmala-
rın kullanıldığını belirtmek gerekmektedir. Bu bölümde uluslararası
standartlar kullanılarak açıklama yapmaya çalışılacak, Türkiye’nin zi-
hinsel ve ruhsal engellileri tanımlama çabaları gelecek bölümde ilgili
yasal düzenlemeler çerçevesinde irdelenecektir.
Genellikle “engelli” kavramı, akli engelliler ve fiziksel engelliler
için kullanılmaktadır.
7
Akli engellilik kavramı ise, hem zihinsel hem de
ruhsal engelliler için kullanılmakta; ancak aralarında bulunması gere-
5
Arın Namal, “Psikiyatri Tarihçesi Işığında Ruh Hastalarının Zorla Tedavilerine
Etik Açıdan Genel Bir Bakış”, Türk Tıp Etiği ve Tıp Hukuku Araştırmaları Yıllığı,
Arın Namal- Hanzade Doğan- Fatih Selami Mahmutoğlu (Eds.), Ekim 2011-2012-
2013, Vol. 4-5-6, s. 58.
6
Rasim Arıkan, “Ruh Hastalığı Nedeniyle Tehlikelilik: Hukukçukar ve Hekimle-
rin İşbirliğini Gerektiren Bir Konu”,
Ankara Barosu Dergisi,
2002-1, s. 216. “Burada
gözden kaçırılmaması gereken çok önemli bir nokta, bu tür yasal uygulamaların
hekim, psikolog ve polis memurlarına yetki verdiği kadar önemli bir sorumluluk
da yüklemesidir. Bu nedenle özellikle Avrupa ülkelerinde bu yasalar hastaların
bazı hallerde ‘zorla’ hastaneye yatırılmaları sonucunu doğursa bile, bu durumun
uzun vadede onların yaşamlarını ve sağlıklarını olumlu yönden etkilediği düşü-
nüldüğünden, hasta haklarını koruyan yasalar olarak anılmaktadır. ABD’de ise,
Avrupa ülkeleriyle karşılaştırıldığında, kişi hak ve özgürlükleri ruhsal hastalık-
ların tedavisi pahasına daha ön planda tutulmakta, hastaneye yatırılarak tedavi
kararı özgürlükleri en fazla kısıtlayıcı yol addedilmektedir.”, s.217
7
Erhan Kurt, “Türkiye’de Şizofreni Hastalarının Bakımı ve Rehabilitasyonuyla İlgi-
li Yasal Düzenleme”, RCHP (Reviews, Cases and Hypotheses In Pschiatry), Yıl:2,
Sayı: 1-2, 2008, s. 48.