16 / 453
TBB Dergisi 2015 (117)
Elvin Evrim DALKILIÇ
15
ken ayrım her zaman net bir şekilde ortaya konulamamaktadır. Psiki-
yatrik (ruhsal) engellerin, şizofreni ve bipolar bozukluk gibi belli başlı
hastalıkları yanında psikososyal rahatsızlıklar olarak da adlandırılan
hafif kaygı düzensizlikleri gibi daha küçük ölçekli akıl sağlığı problem-
lerini; zihinsel engelin ise
“öğrenme, dil ve motor veya sosyal yetenekler gibi
alanlarda yeteneklerin ya da zekanın zayıflığı ile nitelenen aklın durağan veya
yetersiz gelişimi durumu”
nu kapsadığı belirtilmektedir.
8
Özellikle psiki-
yatrik (ruhsal) engellerin tanımlanmasında psikiyatri uzmanlarının ve
psikologların üzerinde uzlaşıya vardığı kavramlar bulunmamaktadır.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO)’nün, 1991 yılında yaptığı tanımdan ha-
reketle, psikiyatrik bozukluk ya da ruhsal rahatsızlık şu şekilde tarif
edilmektedir: “
Kişinin algılama veya davranışlarının hastalık derecesine va-
racak oranda normalden farklı (ayrılmış) olması durumu”.
9
Bu kısa tanımlama girişiminden sonra ruhsal veya zihinsel en-
gellilere özellikle uluslararası belgelerde ne şekilde yer verildiğine de
değinmek gerekmektedir. Öncelikle ruhsal veya zihinsel engelliler de
şüphesiz tüm insan hakları belgelerinin kapsamındadır ve haklarının
korunmasında da bu belgelerin güvencesi altındadır. Ancak zihinsel
veya ruhsal engellilerin özel düzenleme konusu yapılmaları, ilgili ulu-
sal düzenlemeler bir yana bırakılacak olursa, oldukça yeni tarihlidir.
Dünya Tıp Birliği “Akıl Hastalığı Olan Hastalarla İlgili Etik Me-
seleler Hakkında Bildiri”yi, 1995’te Bali, Endonezya’da gerçekleştirilen
47. Genel Kurul’da kabul etmiş ve metin Ekim 2006’da Pilanesberg,
Güney Afrika’daki Genel Kurul’da gözden geçirilmiştir. “Akli dengesi
bozuk kişilerin insan hakları ve haysiyetinin korunmasına İlişkin Av-
rupa Konseyi Bakanlar Kurulu Tavsiyesi” (Tavsiye No: Rec.2004), 10-22
Eylül 2004 tarihli 896 ncı bakan yardımcıları toplantısında Bakanlar
Kurulu’nca kabul edilmiştir. Zihinsel Engelliliğe İlişkin Montreal Bil-
dirgesi ise 6 Ekim 2004’te Montreal, Kanada’da kabul edilmiştir. Bir-
leşmiş Milletler Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme ise 13 Aralık
2006’da kabul edilmiş ve 3 Mayıs 2008’de yürürlüğe girmiştir.
8
Handbook on Prisoners with Special Needs, 2013 United Nations for the Turkish
Edition, (Çeviren: Ömer B. Albayrak), Özel İhtiyaçlara Sahip Mahpuslar Üzerine
El Kitabı, Ceza Adaleti Kitapları Dizisi, s. 9.
9
Erhan Temel, “Alman Hukukunda Psikiyatri Hastası- Hekim İlişkisi”,
Ankara
Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (AÜHFD)
, 61(2), 2012, s. 774-776.