18 / 453
TBB Dergisi 2015 (117)
Elvin Evrim DALKILIÇ
17
niş anlamda özgürlüğün 1789 Bildirgesi ile tanımlandığı ve buna göre
özgürlüğün kanunun yasaklamadığı herşey olduğu ifade edilmekte,
ardından dar anlamda özgürlüğün ise AİHS’nin 5 inci maddesinde
düzenlenen özgürlük ve güvenlik hakkı
12
olduğu belirtilmektedir.
13
Kişi özgürlüğü kavramını kısıtlayan durumları ise yakalama ve
tutuklama ile sınırlandırmak kanaatimizce yeterli görünmemektedir.
Özellikle ruhsal veya zihinsel engellilerin zorla tedavisi/tutulma-
sı tartışmasında bu yaklaşımla yetinmemiz pek mümkün değildir.
12
AİHS Madde 5-Özgürlük ve güvenlik hakkı
1. Herkes özgürlük ve güvenlik hakkına sahiptir. Aşağıda belirtilen haller dışında
ve yasanın öngördüğü usule uygun olmadan hiç kimse özgürlüğünden yoksun
bırakılamaz:
a) Kişinin, yetkili bir mahkeme tarafından verilmiş mahkumiyet kararı sonrasında
yasaya uygun olarak tutulması;
b) Kişinin, bir mahkeme tarafından yasaya uygun olarak verilen bir karara uyma-
ması sebebiyle veya yasanın öngördüğü bir yükümlülüğün uygulanmasını sağla-
mak amacıyla yasaya uygun olarak yakalanması veya tutul- ması;
c) Kişinin bir suç işlediğinden şüphelenmek için inandırıcı sebeplerin bulunduğu
veya suç işlemesine ya da suçu işledikten sonra kaçmasına engel olma zorunlulu-
ğu kanaatini doğuran makul gerekçelerin varlığı halinde, yetkili adli merci önüne
çıkarılmak üzere yakalanması ve tutulması;
d) Bir küçüğün gözetim altında eğitimi için usulüne uygun olarak verilmiş bir
karar gereği tutulması veya yetkili merci önüne çıkarılmak üzere yasaya uygun
olarak tutulması;
e) Bulaşıcı hastalıkların yayılmasını engellemek amacıyla, hastalığı yayabilecek
kişlerin, akıl hastalarının, alkol veya uyuşturucu madde bağımlılarının veya ser-
serilerin yasaya uygun olarak tutulması;
f) Kişinin, usulüne aykırı surette ülke topraklarına girmekten alıkonması veya
hakkında derdest bir sınır dışı ya da iade işleminin olması nedeniyle yasaya uy-
gun olarak yakalanması veya tutulması;
2. Yakalanan her kişiye, yakalanma nedenlerinin ve kendisine yöneltilen her türlü
suçlamanın en kısa sürede ve anladığı bir dilde bildirilmesi zorunludur.
3. İşbu maddenin 1.c fıkrasında öngörülen koşullar uyarınca yakalanan veya tu-
tulan herkesin derhal bir yargıç veya yasayla adli görev yapmaya yetkili kılınmış
sair bir kamu görevlisinin önüne çıkarılması zorunlu olup, bu kişi makul bir süre
içinde yargılanma ya da yargılama süresince serbest bırakılma hakkına sahiptir.
Salıverilme, ilgilinin duruşmada hazır bulunmasını sağlayacak bir teminat şartına
bağlanabilir.
4. Yakalama veya tutulma yoluyla özgürlüğünden yoksun kılınan herkes, tutul-
ma işleminin yasaya uygunluğu hakkında kısa bir süre içinde karar verilmesi ve,
eğer tutulma yasaya aykırı ise serbest bırakılması için bir mahkemeye başvurma
hakkına sahiptir.
5. Bu madde hükümlerine aykırı bir yakalama veya tutma işleminin mağduru
olan herkes tazminat hakkına sahiptir.
13
Tekin Akıllıoğlu, İnsan Hakları, “Bu hakkın kısıtlandığı durumlar ise yakalama ve
tutuklamadır. Buna dar anlamda özgürlük tanımı denebilir. Başka bir anlatımla
özgür insan, yakalanmış veya tutuklu olmayan insandır.” s. 10-11.