21 / 453
Türkiye’de Zihinsel veya Ruhsal Engellilerin “Zorla” Tedavisinin Eleştirisi
20
“Makul düzenleme”, engellilerin insan haklarını ve temel özgürlüklerini
tam ve diğer bireylerle eşit şekilde kullanmasını veya bunlardan yararlanması-
nı sağlamak üzere belirli bir durumda ihtiyaç duyulan, ölçüsüz veya aşırı bir
yük getirmeyen, gerekli ve uygun değişiklik ve düzenlemeleri ifade eder.”
Nitekim devam eden 3 üncü maddenin (a) bendine bakıldığında
da, engellilerin seçimlerini yapma özgürlükleri ve bağımsızlıklarını
da kapsayacak şekilde, kişilerin insanlık onuru ve bireysel özerklikle-
rine saygı gösterilmesi ilkesine de yer verilmiş olması özellikle 2 nci
maddeyi tamamlar niteliktedir.
Sözleşme’de kişi özgürlüğü ve güvenliği 14 üncü madde ile ayrı
düzenleme konusu yapılmıştır. Buna göre, Taraf Devletler “engellilerin
diğer bireylerle eşit koşullar altında kişi özgürlüğü ve güvenliği hak-
kından yararlanma” yanında “özgürlüklerinden hukuka aykırı veya
keyfi bir şekilde mahrum bırakılmamaları, özgürlüğün kısıtlandığı
hallerin hukuka dayalı olması ve engelliliğin, hiçbir koşulda özgür-
lüğün kısıtlanmasının gerekçesi olarak gösterilmemesi” hususlarında
yükümlülük sahibidir. Ayrıca yine aynı maddede Taraf Devletler, “en-
gelli kişiler eğer herhangi bir süreç sonunda özgürlüklerinden mah-
rum edildiyse; bunun diğer bireylerle eşit koşullar altında yapılmasını;
engellilerin uluslararası insan hakları hukukuna uygun olarak güven-
celere sahip olmasını ve makul düzenlemeye ilişkin hükümler dahil
olmak üzere Sözleşme’nin hedefleri ve ilkeleriyle uyumlu muamele
görmesini” sağlamakla mükelleftir.
Buraya ayrıca Sözleşme’nin 15 inci maddesini de eklemek gerek-
mektedir. Özellikle 15 inci maddenin 1 inci fıkrası da yine zorla tedavi
uygulamasının eleştirisinde bizlere yardımcı olabilecek niteliktedir.
Buna göre,
“Hiç kimse işkence veya zalimane, insanlık dışı veya aşağılayıcı muame-
leye veya cezaya maruz kalmamalıdır. Özellikle, hiç kimse rızası alınmaksızın
tıbbi veya bilimsel deneye tabi tutulmamalıdır.”
21
Görüldüğü üzere BM Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme,
engelli kavramını tüm engellileri kapsayacak şekilde tek bir anlama
21
BM Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme’nin konumuzla ilgisi kurulabilecek di-
ğer düzenlemeleri ise, Madde 16- Sömürü, şiddet veya istismara maruz kalmama,
Madde 17- Kişisel bütünlüğün korunması, Madde 19- Bağımsız yaşayabilme ve
topluma dahil olma, Madde 22- Özel hayata saygı, Madde 26- Habilitasyon ve
rehabilitasyon başlıklı maddelerinde bulunabilir.