TBB Dergisi 117.Sayı

Türkiye’de Zihinsel veya Ruhsal Engellilerin “Zorla” Tedavisinin Eleştirisi

Çünkü ileride de görüleceği üzere, zorla tedavi/tutulmanın gerekçesi

çoğu zaman zihinsel veya ruhsal engellilerin dışında kalan insanların

güvenliği ile ilişkilendirilmektedir. Dolayısıyla burada özellikle zihin-

sel veya ruhsal engellilerin tedavisinin sosyal haklar bağlamında ele

alınması kanaatimizce daha önemlidir. Gerçekten Kapani’nin de haklı

olarak belirttiği gibi, “

nasıl ki klasik kişi hürriyetleri, onların herkesçe kulla-

nılmasına imkan veren onları ‘gerçekleştiren’ sosyal haklar tanınmadıkça eksik

ve yetersiz kalıyorsa, sadece sosyal hakları tanıyan fakat klasik insan haklarını

inkar eden bir sistem de öylece eksik ve yetersiz kalır. Şu halde yapılacak iş,

bu iki kategori haktan birini tercih etmek değil, fakat bu iki kategorinin ölçülü

bir sentezine varmaktır. Sonuç olarak, çağımızda hürriyet probleminin çözüm

yolu, eski hürriyetlerin yerine yenilerini koymak değil, fakat eski (klasik) hak-

ları, yeni (sosyal ve ekonomik) haklarla tamamlamaktır. Ancak bu suretledir

ki, insana hem maddi hem de manevi varlığını serbestçe geliştirebilmek imkanı

sağlanmış ve gerçek hürriyet düzeni yaratılmış olacaktır”.

İnsan hakları belgelerinde ve doktrininde genel olarak yukarıda-

ki hatlarıyla tartışılan kişi özgürlüğü ve güvenliği kavramının ruhsal

veya zihinsel engellilere yer veren uluslararası metinlerde ne şekilde

düzenleme konusu yapıldığına da değinmek gerekmektedir. Bunlar-

dan özellikle Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu’nun kabul ettiği

“Akıl hastalığı olan kişilerin korunması ve akıl sağlığı hizmetinin ge-

liştirilmesi için ilkeler”

ile BM Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleş-

ile Avrupa Konseyi İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi

hüküm-

leri incelenmelidir.

1991 yılında kabul edilen “Akıl hastalığı olan kişilerin korunması

ve akıl sağlığı hizmetinin geliştirilmesi için ilkeler”in ilk özelliği akıl

hastası olan her kişinin

temel insan hakları belgeleri yanında başka

sözleşmelerce tanınan tüm sivil, siyasi, ekonomik, sosyal ve kültürel

haklarını kullanabileceklerini belirtmesidir. Bunlardan “Tedavi ve Ba-

Münci Kapani, Kamu Hürriyetleri, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınla-

rı, No. 453, Yenilenmiş Altıncı Baskı, 1981, s. 83-84.

17 Aralık 1991 tarihli 46/119 sayılı Genel Kurul kararıyla kabul edilmiştir.

Metnin tamamı için bkz

shtml, (Erişim Tarihi: 09.07.2014)

04.04.1997 tarihinde kabul edilen Sözleşme tam metni için bkz.

tr/kutuphane/biyotiptr.pdf, (Erişim Tarihi: 15.07.2014)

Zihinsel ve ruhsal engelli ayrımı yapılmamış olması hem dikkat çekici hem de

bunların ihtiyaç ve tedavileri farklı olduğu için eleştiriye açıktır.