428 / 453
TBB Dergisi 2015 (117)
Hikmet Sami TÜRK
427
20. yasama döneminde 23.7.1995 tarih ve 4121 sayılı Kanun’la ger-
çekleştirilen ve demokratikleşme yolunda önemli bir adım niteliği taşı-
yan Anayasa değişiklikleri arasında 67. maddeye VI. fıkra olarak “Seçim
kanunları, temsilde adalet ve yönetimde istikrar ilkelerini bağdaştıra-
cak biçimde düzenlenir.” hükmü eklendi (m. 5); TBMM üye sayısı, 75.
maddenin I. fıkrası yeniden düzenlenerek 550’ye yükseltildi (m. 8).
27.10.1995 tarih ve 4125 sayılı Kanun’la Milletvekili Seçimi
Kanunu’nda yapılan değişiklikle daraltılmış seçim çevresi yöntemin-
den vazgeçilmiş; 550 milletvekilinden 100’ünün % 10’luk ülke barajını
aşan siyasî partilerin adaylarından [
d’Hondt
sistemine göre yapılacak]
bölme işlemleriyle belirlenecek olanların “ülke seçim çevresi millet-
vekili” ya da –basında kullanılan niteleme ile− “Türkiye milletvekili”
olarak seçilmesi öngörülmüş
21
; basit seçim sayılı çevre barajının 2 ve 3
milletvekili çıkaran seçim çevrelerinde % 25 olarak uygulanması hük-
me bağlanmıştı (4125 sayılı Kanun’la değiştirilen Milletvekili Seçimi
Kanunu m. 3, 4 ve 34. ile yeni eklenen m. 34/A). Ancak bu Kanun’un
ülke seçim çevresi ile ilgili hükümleri, Anayasa Mahkemesi’nce
Anayasa’nın 80 ve 75. maddelerine, çevre barajı ille ilgili hükümleri
67. maddedeki “temsilde adalet” ilkesi ile 76. ve bu yolla 2. maddeleri-
ne aykırı görülerek iptal edilmiş; buna karşılık % 10 oranındaki ülke
seçim barajı, 67. maddedeki “yönetimde istikrar” ilkesine uygun bu-
lunmuştur
22
. Bunun üzerine 23.11.1995 tarih ve 4138 sayılı Kanun’la
Milletvekili Seçimi Kanunu’na eklenen bir geçici madde ile yalnız 20.
dönem milletvekili genel seçiminde uygulanmak üzere çevre barajı %
10 olarak belirlenmiş (m. 3 ile eklenen geç. m. 14); ancak bu düzenleme
de Anayasa’nın 153. maddesinde ifadesini bulan Anayasa Mahkemesi
kararlarının bağlayıcılığı ilkesine aykırı görülerek iptal edilmiştir
23
.
luşu hakkında daha geniş bilgi için bk. Sanal, age, s. 73-81, 187-195.
21
“Türkiye milletvekilliği” ile ilgili olarak bk. Türk, age (Seçim Hukukunun Temel
Sorunları ve Çözüm Önerileri), s. 100-103.
22
Anayasa Mahkemesi, 18.11.1995, E. 1995/54, K. 1995/59 (AYMKD, S. 31, C. 2, s.
800-867, özellikle s. 844 vd, 852 vd, 864 vd, 866; karşı oy gerekçe ve yazıları s. 867-
889).
Bu konuda ayrıca bk. Hikmet Sami Türk, “Demokratik Açılımın Ön Koşulu: Se-
çim Barajını İndirmek”, Cumhuriyet, 8.6.2010, s. 2; Türk, age (Seçim Hukukunun
Temel Sorunları ve Çözüm Önerileri), s. 103 dn. [1].
23
Anayasa Mahkemesi, 1.12.1995, E. 1995/56, K. 1995/60 (AYMKD, S. 31, C. 2, s.
890-899, özellikle 898 vd; karşı oy gerekçe ve yazıları s. 900-903.
Bu konuda ayrıca bk. Türk, agm, Cumhuriyet, 8.6.2010, s. 2.