TBB Dergisi 117.Sayı

TBB Dergisi 2015 (117)

Hikmet Sami TÜRK

423

sistemi

olarak, ondan sonra 1961 Anayasası dönemi sonuna kadar

barajsız

d’Hondt

sistemi olarak devam etmiştir. 1968’de yeniden basit

seçim sayılı çevre barajı konmak istenmiş, ancak bu amaçla 20.3.1968

tarih ve 1036 sayılı Kanun’la Milletvekili Seçimi Kanunu’nda yapılan

değişiklik, Anayasa Mahkemesi’nin çok eleştirilen bir kararıyla, “en-

gelli seçim düzeninin” demokratik hukuk devleti, seçimlerin serbest-

liği ve çok partili siyasal düzen ilkelerine aykırı olduğu gerekçesiyle

iptal edilmiştir

Nispî temsil sistemi uygulamasının siyasî sonuçları ise, 1961 Ana-

yasası döneminde Millet Meclisi’ne giren veya yeni kurulan parti sayı-

sının artması, yapılan beş milletvekili genel seçiminden sadece ikisin-

den (1965 ve 1969 milletvekili seçimlerinden) bir tek parti iktidarının

çıkması; geri kalan üçünde hiçbir partinin tek başına hükümet kura-

bileceği bir parlâmento çoğunluğuna ulaşamaması, o yüzden iki veya

üç

, hatta dört partili olarak

, bazen bağımsız ya da milletvekili seçil-

dikleri partiden ayrılarak bakan olmuş milletvekilleriyle birlikte ko-

alisyon hükümetleri kurulmasının

bir zorunluluk hâline gelmesidir.

Millî bakiye (ulusal artık) sistemi hakkında bilgi ile bu sistemin uygulandığı 1965

milletvekili genel ve 1966 Cumhuriyet Senatosu üçte bir yenileme seçimleri sonuç-

ları için bk. Erol Tuncer/Necati Danacı, Çok Partili Dönemde Seçimler ve Seçim

Sistemleri, Ankara 2003 (TESAV Yayınları No. 21), s. 15-19. Millî bakiye sistemi-

nin uygulanışı hakkında bilgi ve bu sistemin uygulandığı 1965 milletvekili genel

seçimi sonuçları için bk. Sonnur Bakır/Semra Küçükoğlu/Sevgi Pehlivan (Haz.),

Seçim, Seçim Sistemleri ve Türkiye’deki Uygulamaları, Ankara 1982 (TBMM Kü-

tüphane ve Dokümantasyon Müdürlüğü Yayınları: 5), s. 104-106.

Anayasa Mahkemesi, 3, 4 ve 6.5.1968, E. 1968/15, K. 1968/13 (AYMKD, S. 6, s. 169-

175, 177). Bu Kararla ilgili eleştiriler için bk. Türk, age (Seçim Hukukunun Temel

Sorunları ve Çözüm Önerileri), s. 9+dn. 18, 19.

1961’de CHP Genel Başkanı Malatya Milletvekili İsmet İnönü’nün Başbakan-

lığında kurulan CHP-AP Koalisyon Hükümeti, Türkiye’de iki partili koalisyon

hükümetlerinin ilk örneği, 1962’de yine CHP Genel Başkanı Malatya Milletvekili

İsmet İnönü’nün Başbakanlığında TBMM dışından da bakan atanarak kurulan

CHP-YTP-CKMP-Bağımsızlar Koalisyon Hükümeti de, Türkiye’de bağımsızlarla

birlikte üç partili koalisyon hükümetlerinin ilk örneğidir. Bu konuda bk. Türker

Sanal, Türkiye’nin Hükümetleri, Ankara 1997, s. 27 vd, 28 vd, 142, 143 vd.

1965’te Cumhuriyet Senatosu Kayseri Üyesi Suat Hayri Ürgüplü’nün Başbakanlı-

ğında kurulan AP-CKMP-MP-YTP Hükümeti ile 1975’te AP Genel Başkanı Isparta

Milletvekili Süleyman Demirel’in Başbakanlığında kurulan ve “1. Milliyetçi Cep-

he Hükümeti” olarak anılan AP-MSP-CGP-MHP Koalisyon Hükümeti, bir dörtlü

koalisyon örneğidir. Bu konuda bk. Sanal, age, s. 49, 167 vd.

1978’de CHP Genel Başkanı Zonguldak Milletvekili Bülent Ecevit’in Başbakanlı-

ğında kurulan CHP-CGP-DP-Bağımsızlar Koalisyon Hükümeti, AP’den ayrılan

11 milletvekilinden 10’unun Hükümette Bakan olarak yer almasıyla gerçekleşti.