TBB Dergisi 117.Sayı

Demokratik Rejim ve Seçim Sistemleri

422

dereceli olarak yapılmıştır. Demokratik süreç, 1960 ve 1980’de darbe

veya askerî müdahalelerle iki kez kesintiye uğrasa da, 1946’dan bu

yana değişik seçim sistemleriyle halkımız sandık başına gitmektedir.

68 yılı aşkın bir süre boyunca Türkiye’de yapılan milletvekili ve 1961

Anayasası döneminde Cumhuriyet Senatosu üyeleri seçimlerinde uy-

gulanan seçim sistemleri şöyle sıralanabilir:

1. İller itibariyle liste usulü çoğunluk sistemi. 1960’a kadar millet-

vekili seçimlerinde uygulanan bu sistem, bir ilde oyların çoğunluğu-

nu alan siyasî parti aday listesindeki isimlerin –istisnaî durumlar dı-

şında− tamamının seçilmesini sağlıyordu. Adaletsiz sonuçlar doğuran

bu sistem, ülke genelinde oyların çoğunluğunu kazanarak iktidar olan

siyasî partinin Meclis’te oy oranının çok üstünde bir sandalye sayısı

ile yer almasına karşılık, daha az oy alan muhalefet partilerinin oy

oranlarının altında kalan sandalye sayıları ile temsil edilmelerine yol

açıyordu. Bu durum, muhalefetin Meclis’te etkili bir denetim yapma-

sını engelliyor; sonuç olarak, özellikle 1950’li yılların ikinci yarısında

iktidar partisinin antidemokratik gidişi frenlenemiyordu. 1960’ta dev-

rim olarak adlandırılan darbe ortamına böyle gelinmiştir.

1961 Anayasası döneminin çift meclisli parlâmento yapısı içinde

Millet Meclisi için nispî temsil sisteminin değişik türleri uygulanır-

ken; Cumhuriyet Senatosu için başlangıçta “çoğunluk usulü” kabul

edilmiş, 1964’te nispî temsil sistemine geçilmiştir

2. Nispî (orantılı) temsil sistemleri: Çoğunluk sisteminin 1960 ön-

cesindeki olumsuz sonuçlarına bir tepki olarak, 1961 Anayasası döne-

minde Millet Meclisi seçimlerinin hepsinde, Cumhuriyet Senatosu se-

çimlerinde ise 1964’ten itibaren nispî temsil sisteminin değişik türleri

uygulanmıştır. 1961’de basit seçim sayılı çevre barajlı

d’Hondt

sistemiy-

le başlayan nispî temsil uygulaması, 1965’te millî bakiye (ulusal artık)

ile 7 Ocak 1946 günü Celâl Bayar, Adnan Menderes, Refik Koraltan ve Fuat Köp-

rülü tarafından kurulan Demokrat Parti hakkında toplu bilgi için bk. Teziç, age, s.

251-255 (MKP), 255-262 (DP); DP’nin kuruluşu ve muhalefet yılları hakkında ge-

niş bilgi Cem Eroğul, Demokrat Parti (Tarihi ve İdeolojisi), Ankara 1970 (AÜSBF

Yayınları No. 294), s. 9-62.

Bu konuda bk. Tuncer, age (Osmanlı’dan Günümüze Seçimler), s. 30, Erol Tuncer,

Cumhuriyet Senatosu Seçimleri, Ankara 2010 (TESAV Yayınları No. 35), s. 74.

“Basit seçim sayılı baraj” kavramı için bk. Türk/Tuncer, age, s. 37 (Türk); Türk,

age (Seçim Hukukunun Temel Sorunları ve Çözüm Önerileri), s. 8; Türk, agb, s. 96

vd.