20 / 617
TBB Dergisi 2015 (120)
Mahmut GÖKPINAR
19
İnsan haklarıyla temel hak ve özgürlükler arasındaki belirtilmesi
gereken diğer bir fark ise insan haklarının, herkese karşı ileri sürülebi-
len mutlak nitelikte haklar iken; temel hak ve özgürlüklerin bu niteli-
ğinin olmadığıdır. Bunların büyük bir kısmı, özellikle de ekonomik ve
sosyal haklar ile siyasal haklar bir anayasada düzenlendikleri oranda
ve biçimde ileri sürülebilir. Öğretide söz konusu özelliklerinden dolayı
bunların gerçek anlamda insan hakları olarak nitelendirilemeyeceğini
belirten görüşler bulunmaktadır.
49
Daha çok Alman hukuk terminolo-
jisinde yerleşik bir kavram olan
50
temel haklar terimi, Federal Alman
Anayasası’nın özgürlükleri düzenleyen ilk bölümünün başlığının adı-
dır. Bu terim, gerek 1961 gerekse 1982 Anayasaları ile Türk Hukukuna
da girmiştir. 1982 Anayasası’nın İkinci Kısmı “Temel Haklar ve Ödev-
ler” başlığını taşımaktadır.
51
İnsan hakları kavramı karşılığında kullanılan bir başka terim ise
kamu özgürlükleridir. Temel haklar gibi, insan hakları denen ideal
programın hayata geçip gerçekleşmiş kısmıdır.
52
Diğer taraftan kamu özgürlükleri ile temel hak ve özgürlükler
arasındaki farklar da şöyle belirtilebilir: Kamu özgürlükleri, adlî, idarî
yargı tarafından; temel hak ve özgürlükler ise anayasa yargısı tara-
fından korunur. Kamu özgürlükleri, sadece devlet ile birey arasında,
temel hak ve özgürlükler ise bireylerin kendi arasında da hüküm ve
49
Bu yöndeki görüşler için bkz. Atalay, Temel Haklar, s. 439.
50
Kapani, Hürriyet, s. 14.
51
Temel haklar terimi, yerleşik anayasal terim olarak, iç hukukumuz bakımından
Anayasada düzenlenmiş insan hakları anlamına gelmektedir. Öğretide, buna da-
yanak olarak da Türkiye Cumhuriyeti’nin nitelikleri belirtilirken kullanılan, 1961
Anayasasındaki, ‘insan haklarına dayalı’, 1982 Anayasasındaki, ‘insan haklarına
saygılı’ ifadeleri gösterilmektedir. Buna göre, her iki Anayasa da insan haklarını
bir ilke olarak değerlendirmekte; buna karşılık temel haklar terimi ile anayasada
yazılı olan pozitif insan hakları kastedilmektedir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Atalay,
Temel Haklar, s. 439.; Ancak öğretide temel hak kavramının beraberinde temel
olmayan hak kavramını getireceği, bunun göreceli olacağı, kesin olarak geçerli ol-
mayan ölçütlere dayanarak hak ve özgürlükler arasında bir hiyerarşi yaratılma-
ması gerektiği de belirtilmektedir. Kaboğlu, Özgürlük, s.18.; Buna karşılık, terimde
geçen ‘temel’ sözcüğüyle bir hiyerarşi yaratılmadığı, ilgili insan hakkının anayasal
koruma ve tanımadan faydalandığının ifade edildiği, anayasal korumadan yarar-
lanan tüm hak ve özgürlüklerin birer temel hak olduğu vurgulanmaktadır. Kemal
Gözler, Anayasa Hukukunun Genel Teorisi,
C.II,Ekin Yayınevi, Bursa 2011, s. 487.
52
Kamu özgürlükleri, insan haklarının devlet tarafından tanınmış ve başta Anayasa
olmak üzere pozitif hukuka girmiş bölümüdür. Belli insan hakları, Anayasa ve ka-
nunlar tarafından düzenlenmiş, sınırları belirtilmiş böylece bireylerce doğrudan kul-
lanılabilir niteliğe kavuşturulmuştur. Kapani, Hürriyet, s.14. Dolayısıyla her kamu
özgürlüğü bir insan hakkıdır; ama her insan hakkı bir kamu özgürlüğü değildir.