24 / 617
TBB Dergisi 2015 (120)
Mahmut GÖKPINAR
23
halidir.
67
Özgürlüğü, sosyal çerçevede tanımlayıp, tasvip eder.
68
Baş-
ka bir ifadeyle, hak, özgürlüğün hayata geçme aracıdır. Örneğin hak
arama özgürlüğü, dava açma, adil yargılanma hakkı ile gerçekleşir.
69
Hak, başta Anayasa olmak üzere kanunlar ve diğer yazılı hukuk bel-
geleriyle, özgürlükleri gerçekleştirmek için kişiye tanınmış yetkiler
70
,
devlet iktidarının tanıdığı imkânlardır.
71
Örneğin, belli bir yaşa gelen
herkesin oy kullanma hakkı Anayasa ile güvence altına alınmıştır.
72
Bu yönüyle hak ve özgürlüklerin tümü, kamu özgürlükleridir.
73
Öğretide bu hakların hukuksal haklar olduğu, dolayısıyla hukuk-
tan doğacağı, bunun yanında akdî ve ahlâkî hakların da olduğu, akdî
hakların sözleşmeden, ahlâkî hakların ise doğruluk ilkelerinden do-
ğacağı belirtilmektedir.
74
İki kişi arasında yapılan sözleşme ile taraf-
lardan biri bazı haklar elde etmiş, diğer taraf ise bazı yükümlülükler
altına girmiş olabilir.
75
Örneğin kira sözleşmesi ile kiracı, belli bir ücret
karşılığında kiralamış olduğu evde oturma hakkını elde eder.
76
Bir hak
iddiası, hak sahibine yetki ve talep dışında, tanınma-saygı gösterilme
iddiasını da getirir. Hak, kişiye, hakkın konusunda, genel veya bir özel
ilişkiye bağlı olarak yararlanma yetkisinin tanınmasını istemeyi, ona
saygı gösterilmesini meşru olarak beklemeyi sağlar. Sırf ahlâki haklar-
da bu unsur, talebin meşruluğuna ilişkin inanç şeklinde ortaya çıkar-
ken
77
hukuksal haklarda “zorla yerine getirme” ile bu inanç destekle-
nir.
78
Başka bir ifadeyle bu haklar, hukuk kurallarınca tanınmaları ve
infazlarıyla varlık kazanmakta
79
ve hukuksal bir korumanın konusu-
nu oluşturmaktadırlar.
80
67
Gözler, s. 480.
68
Rand, İnsan, s. 318.
69
Gözler, s. 480.
70
Tunaya, s. 87.;Erdoğan, Demokrasi, s. 163.
71
Öğütçü, s. 559.
72
Uygun, Kuram, s. 4.
73
Tunaya, s. 187.
74
Donnelly, İnsan Hakları, s. 22.
75
Uygun, Kuram, s. 4.
76
Uygun, Kuram, s. 4.
77
Erdoğan, Demokrasi, s. 163.
78
Coşkun, s. 580.
79
F. Yonca Yücel, “Hak ve Menfaatler Üzerine Bir İnceleme”,
TBBD,
Sy.91, 2010, s.
338.
80
Sales, s. 95. Hemen belirtilmelidir ki, bir hakka sahip olmanın gördüğü saygı ile
zorla yerine getirmenin-infazın kolaylık veya işlerliğini, bunun başarı şansını bir-
birinden ayırmak gerekir. Örneğin bir otomobilin mülkiyet hakkına sahip olma