dergi-121

Temel Hak ve Hürriyetlerin Geliştirilmesi Amacıyla Çeşitli Kanunlarda Değişiklik ...

I. Giriş

En genel ifade ile partiler mekânında demokratik kuralların işle-

tilmesi anlamına gelen parti içi demokrasi, günümüz siyasi partiler

hukukunun en önemli sorunlarından biridir. Partilerle ilgili yapılan

her tartışmada partilerin iç düzen ve işleyişlerinin demokratik olmadı-

ğından yakınılması ve uygulamada karşılaşılan birçok sorunun temel

nedeni olarak parti içi demokrasinin olmayışının ifade edilmesi, bu

durumun, başlı başına bir göstergesi olarak kabul edilebilir. Partilerin

iç düzen ve işleyişlerinin demokratik esaslara uygunluğu esas olarak

hukuk ötesi ve hukuki olmak üzere iki temel faktörden etkilenmekte-

dir. Hukuk ötesi faktörlerle anlatılmak istenen husus; hukuki düzen-

lemelerin dışında kalan etmenlerdir. Bu bağlamda, toplumun siyasi

kültürü, parti içi iktidarın kişiselleşmesine neden olan faktörler, seç-

menlerin oylarını kullanırken parti içi demokrasi ilkesini dikkate alıp

almadığı, partilerin kurumsallaşma düzeyi ile toplumun ekonomik

yapısı gibi birçok unsur örnek olarak gösterilebilir.

Hukuki düzenlemeleri ise pozitif hukukun konusuna giren ve

partilerin iç düzen ve işleyişlerini etkileyen faktörler olarak tanımla-

mak mümkündür. Hukuki düzenlemeler ekseninde ele alınması gere-

ken ilk hususu, 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu’nun (SPK) oluşturdu-

ğu öne sürülebilir. Gerçi hukuki düzenlemeler sadece SPK’dan ibaret

değildir ve ayrıca, partilerin yetkili organlarınca çıkarılan tüzük ve

yönetmelikler de bu kapsamda değerlendirilmelidir. Ancak SPK, par-

tilerin iç düzen ve işleyişleri ile ilgili olarak o kadar kapsamlı bir ka-

nun özelliği göstermektedir ki, tüzük ve yönetmelikler kural olarak

SPK’nın emredici bir biçimde düzenlediği hususları tekrarlamaktan

Hukuk ötesi faktörlerin parti içi demokrasi ilkesine etkisi için bkz. Tevfik Sön-

mez Küçük, Parti İçi Demokrasi, XII Levha Yay., 1. Baskı, İstanbul, Nisan 2015,

s. 332–363. Hatta öğretide bazı yazarlar, parti içi demokrasinin gerçekleştirilme-

si konusunda pozitif hukukun etkisinin sınırlı olduğunu ve kavramın daha çok

toplumun siyasal kültürü ile ilgili bir konu olduğunu ifade eder. Bu konuda bkz.

Fazıl Sağlam, “Siyasi Partiler Kanunu’nda Uluslararası Standartlara Uygunluk

Açısından Yapılması Gereken Değişiklikler”, AYD, C. 17, 2000, s. 243–244; Bülent

Tanör/Necmi Yüzbaşıoğlu, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, Beta

Yay., 14. Bası, İstanbul, Ekim 2014, s. 193; Bülent Tanör, “Siyasi Partiler Yasası”,

TÜSİAD Demokratik Standartların Yükseltilmesi Paketi Tartışma Toplantıları Di-

zisi–1, TÜSİAD Yay., İstanbul, 1997, s. 19.