Sayi126

TBB Dergisi 2016 (126)

Tolga AKAY

387

Marka Başvurularında Şekil-Simge Denetimi

1888 yılında çıkarılan Alamet-i Farika Nizamnamesinin birinci

maddesinde ticari mamulat ve eşyaların üzerine konulacak işaret-

ler isim, mühür, resim, huruf, erkam, mahfaza ve sair şeklinde tespit

edilmiştir. Aynı tarihli nizamnamede 1871 tarihli nizamnamede bu-

lunmayan yeni bir ifade olarak ikinci maddeye, marka olarak kabul

ve tescil edilebilecek bu işaretlerin, asayiş, adap ve toplumun ahlaki

değerlerine aykırı ve Osmanlı hissiyatını zedeleyici nitelikte olmaması

şartı ilave edilmiştir. Pek spesifik görünmeyen bu ilave, bazı karışık-

lıklar ve keyfi uygulamaları da beraberinde getirmiştir. Siyasi iklim,

uluslararası gerginlikler, dini hassasiyetler, marka tercihlerine de za-

man zaman haklı zaman zaman keyfi müdahaleler olarak yansımıştır.

Marka tescillerinde Ticaret ve Nafia, daha sonra ise Ticaret ve

Sanayi Nezareti sorumlu olmakla birlikte markalar aynı zamanda

Zabtiye Nezareti’nin de kontrolünden geçiyordu. Bu bakımdan özel-

likle siyasi hassasiyetin daha üst noktada olduğu söylenebilir. Çeşitli

örnekler vererek bu konuyu daha iyi açıklayabiliriz. 1902 yılında Vi-

yana merkezli bir sigara üreticisinin tescil başvurusunda, marka ola-

rak belirlediği, üzerinde bir taç şekli bulunan Mısır piramidi resmi,

taç işaretinin siyasi bir manaya gelebileceği nedeniyle reddedilmiştir.

Başvuru sahibi sigara üreticisine ancak taç resminin kaldırılması du-

rumunda ruhsat verilebileceği Zabtiye Nezareti’nden bildirilmiştir.

1903 yılında Seferoğlu Nikolaki’nin yine sigara kâğıdı olarak kullanıl-

mak üzere tescil ettirmek istediği iki marka örneği, üzerlerinde Mısır

demiryolu resmi olduğu için reddedilmiştir. Nezaretin açıklamasında

sigara kâğıdı üzerinde yer alan Mısır demiryolu resminin manasının

anlaşılamadığı belirtilmiştir.

Mısır ile ilgili hassasiyetin benzeri, ge-

nel manada Afrika için de gösterilmiştir. 1902 tarihli yine Seferoğlu

Nikolaki tarafından ve yine sigara kâğıdı için verilen bir marka baş-

vurusunda, resim olarak seçilen Güney Afrika resmi uygunsuz bulu-

narak reddedilmiştir.

1914 yılında sigara kâğıdı ile ilgili bir başvu-

ruda, asıllarından biraz farklı bir şekilde demiryolu, makas resmi ve

Romanya ismini içeren markalar siyasi bakımdan mahzurlu görülerek

BOA, ZB, Dosya No:361, Gömlek No: 70, 02. Ks. 1317.

BOA, ZB, Dosya No: 362, Gömlek No: 34, 09.Ts.1319.

BOA, ZB, Dosya No: 361, Gömlek No: 2, 01.Mart.1317.