dergi 132

TBB Dergisi 2017 (132)

Abdulkadir KARAARSLAN

hukuki mekanizmaları yoluyla düzeltmesi gerektiği kanısına dayan-

maktadır. Bu kriter bireysel başvuru yolunun bulunduğu ülkelerin

hemen hemen tamamında bulunmaktadır. Başvuru yollarının tüke-

tilmesi kuralının temel dayanağı AYM’ye bireysel başvurunun temel

hakları korumaya yönelik ikincil nitelikte bir koruma mekanizması

olmasıdır. Bireysel başvurunun ikincil niteliği temel hak ve hürriyet-

leri korumakla görevli başkaca mekanizmaların varlığını göstermek-

tedir. Bu bakımdan Anayasa’da ve AİHS’de düzenlenen temel hak ve

hürriyetlerin öncelikli olarak korunmasından olağan nitelikteki yargı

makamları ve kamu gücü kullanan idari makamların tümü sorumlu-

durlar.

Bireysel başvurunun yürürlüğe girdiği 23 Eylül 2012 tarihinden

bugüne kadar AYM kabul edilebilirlik kriterleri hakkında önemli öl-

çüde değerlendirmelerde bulunmuştur. Bu çerçevede başvuru yol-

larının tüketilmesi kuralıyla ilgili olarak AYM önemli sayıda içtihat

üretmiştir. Ancak AYM başvuru yollarının tüketilmesi kuralıyla ilgi-

li içtihatlarını geliştirirken bu konuda yoğun bir içtihada sahip olan

AİHM kararlarından sıklıkla yararlanmıştır. AİHM içtihadı uyarınca

başvuru yollarının tüketilmesi kuralı, başvuru yapıldığı anda mevcut

ve kullanılabilir iç hukuk yolları dikkate alınarak değerlendirmekte-

dir. Ancak AİHM süreç içerisinde taraf devletlerin yasalarından ya da

idari uygulamalarından kaynaklanan sistematik ve yapısal sorunla-

ra dayalı ihlal iddialarını çözümlemek amacıyla başvuru yapıldıktan

sonra iç hukuklarda kurulan tazminat komisyonlarını da tüketilmesi

gerekli başvuru yolları olarak kabul etmiştir. AİHM bu içtihada, tekrar

eden benzer ihlal iddialarının Mahkemenin iş yükünü arttırması ve bu

nedenle Mahkemenin temel hak ve hürriyetlerin korunmasına ilişkin

asli fonksiyonunu engellemesi riskine karşı varmıştır. AYM tarafından

AİHM’nin bu içtihadı aynen kabul edilmiştir.

AİHM kararları neticesinde iç hukukta tekrar eden ihlallerin en-

gellenmesi ve yerel düzeyde çözümlenmesi amacıyla İnsan Hakları

Tazminat Komisyonu, Zarar Tespit Komisyonları ve OHAL İncele-

me Komisyonu kurulmuştur. AİHM’nin bu yöndeki içtihadını aynen

uygulayan AYM’de bu Komisyonların ihlal iddialarını gidermeye el-

verişli ve makul başarı şansı bulunan, dolayısıyla tüketilmesi gerekli

başvuru yolları olduğunu kabul etmiştir.