326 / 497
OSMANLI DEVLETİ’NDE KADINLARIN
MÜLKİYET HAKLARI VE KARŞILAŞTIKLARI
HUKUKİ SORUNLAR
THE PROPERTY RIGHTS OF WOMEN
AND THE LEGAL PROBLEMS THEY FACED
IN THE OTTOMAN EMPIRE
Gül AKYILMAZ
*
Özet:
Osmanlı Devleti’nde temel kimlik Müslüman, hür ve er-
kek olmak olup, gayrimüslimler, köleler ve kadınlar hukuki statü
açısından farklı bir konumdadırlar. Kadınlar ve erkekler arasındaki
eşitsizlikler özellikle evlenme, boşanma, miras paylaşımı, şahitlik,
siyasi haklar gibi konularda karşımıza çıkmaktadır. Mülkiyet hakları
açısından ise Osmanlı hukuk sisteminde kadınlarla erkekler arasında
herhangi bir fark olmadığı görülmektedir. Bu çerçevede fiil ehliyeti-
ne sahip olan kadınlar her türlü hukuki işlemi yapabilmişler, alım-sa-
tım, hibe, mirasla intikal, vasiyet gibi yollarla menkul ve gayrimenkul
malların maliki olabilmişlerdir. Ancak şer’iyye sicilleri ve arşiv belge-
leri incelendiğinde kadınların mülkiyet haklarını korumak için ciddi
bir hukuksal mücadele verdikleri görülmektedir. Bu süreçte kadın-
lar haklarını öncelikle şer’iyye mahkemelerinde aramışlar, istedikleri
sonucu alamazlarsa şikâyet dilekçeleri yazarak padişahın adaletine
sığınmışlardır. Belgelerde yer alan kayıtlar bize Osmanlı Devleti’nde
kadınların mülkiyet haklarının saldırıya açık olduğunu göstermekte-
dir. Kadınların şikâyetleri genellikle koca, erkek kardeş, yeğen gibi
aile üyesi bir erkeğin ya da o yerleşim yerinde yaşayan aile dışından
bir erkeğin taşınmaz mallarına yönelik tecavüzleri ve miras payının
verilmemesi ile ilgili olmuştur. Bu süreçte kadınların çok çaresiz kal-
madıkları sürece şikâyet mekanizmasını harekete geçirmedikleri gö-
rülmektedir. Osmanlı Devleti’nde kadınların gerek mahkemelerde
açtıkları davalarda gerekse arzuhallerinde en fazla şikâyetçi oldukları
konular mülkiyet ve miras haklarının ihlâli ile ilgili olup, oran olarak
evlenme ve boşanma ile ilgili şikâyetlerden daha fazladır. Üstelik
mülkiyet haklarına yönelik saldırılar kadınların toplumsal konumla-
rına da bağlı olmamış, padişah ailesinden kadınlar bile benzer hak
ihlalleri ile karşılaşmışlardır. İlgi çekici olan bir diğer nokta ise ailenin
erkek üyelerinin kadınların mülkiyet haklarına karşı gayri hukuki mü-
dahalelerine yürütme ve yargı gücünü temsil eden erkeklerin destek
olmalarıdır. Osmanlı resmi belgelerinin bize gösterdiği üzere 17. Yüz-
yılda bir kadının mülkiyet hakları konusunda karşılaştığı sorunlarla
∗
Prof. Dr., Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Tarihi Öğretim Üyesi