TBB Dergisi Özel Sayı

328

Osmanlı Devleti’nde Kadınların Mülkiyet Hakları ve Karşılaştıkları Hukuki Sorunlar

örfi hukuk düzenlemelerinin birlikte ele alınması mecburiyeti vardır.

Çünkü Osmanlı Devleti’nde kadının hukuki statüsünün belirlenme-

sinde etkili rol oynayabilecek olan evlenme, boşanma, miras, mülki-

yet, şahitlik, ceza hukuku gibi alanlarda büyük oranda İslâm hukuku

kuralları geçerliyken, devlet idaresi, arazi intikali gibi konular örfi hu-

kukun düzenleme alanı içinde kalmıştır. Yine gözden uzak tutulma-

ması gereken noktalardan birisi de fıkıh kitaplarındaki İslâm hukuku

hükümlerine Osmanlı pratiğinde ne oranda uyulduğudur. Çünkü za-

man zaman teorik esaslarla “mahkemelerin uygulamaları” aynı yönde

olmamıştır.

Osmanlı Devleti’nde kadınlar ve erkekler arasındaki eşitsizlik

özellikle evlenme, boşanma, miras paylaşımı, şahitlik gibi konularda

karşımıza çıkmaktadır. Osmanlı Hukukunun ikili yapısı çerçevesinde

bu alanlar ağırlıklı olarak İslam Hukuku kuralları ile düzenlenmiştir.

Nitekim Tanzimat döneminden itibaren görülmeye başlayan Osman-

lı kadın hareketinde talepler daha çok bu alanlara yönelik olmuştur.

Kadınlar gazete ve dergilerde yazdıkları yazılarda, çeşitli toplantılar-

da yaptıkları konuşmalarda çok kadınla evlilik, evlilik içinde erkeğin

karısı üzerinde sahip olduğu şahsi haklar, boşanma konusunda koca-

ya tanınan üstünlük, kadınların çalışması, siyasi hakları gibi konular

üzerinde durmuşlar ve bu alanlarda erkeklerle eşit konuma gelmeyi

talep etmişlerdir.

Özellikle 20. Yüzyıl başlarından itibaren Osmanlı

kadınları toplumsal ve hukuki konumlarını sorgulayarak sadece eş ve

anne olarak nitelendirilmeyi reddetmişlerdir.

Haim Gerber, “Social and Economic Position of Women in an Ottoman City, Bur-

sa, 1600–1700”,

International Journal of Middle Eastern Studie

s, Vol: 12, Nu: 12, 1980,

s. 232.

Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. Gül Akyılmaz, İslam ve Osmanlı Hukukunda

Kadının Statüsü, Konya 2000, s. 81-98; Gül Akyılmaz, Osmanlı Devleti’nde Eşitlik

Kavramın Gelişimi, Yayınlanmamış, Profesörlük Takdim Tezi, Konya 2001, s. 138-

143.

Evvelâ kadın dünyayı göremez. Çünkü o dört duvar içinde oturmak, yemek pişir-

mek, evi silmek, erkek huzuzâtını temin etmek için yaratılmıştır. Hârice çıkmak

onun için haramdır. Sâniyen kadın dilsizdir. Erkeğin zulümlerine, gayr–i mantıki

hareketlerine karşı hiçbir şey söylemeye hakkı yoktur. Erkek düşünebilir. Kadın

düşünemez. Düşünemediği için düşünebilene karşı müddeayâta hakkı olamaz”

Mükerrem Belkıs, “Kadınlıkda Esaretin Müvellidi”, Kadınlar Dünyası, 8 Temmuz

1329, No: 39, Serpil Çakır, Osmanlı Kadın Hareketi, Metis Yayınları, İstanbul 1996,

s. 246; “... Erkekler istediler ki kadın hiçbir şeye karışmasın. Yalnız evindeki işler-

le meşgul olsun; çamaşır yıkasın, süpürsün, yemek pişirsin, çocuklarına baksın,

buna mümâsil hizmetleri yapsın! Neden ve ne mecburiyyet? Kadın–erkeklerin