19 / 617
Bir Kavram Olarak İnsan Hakları ve Çeşitli Açılardan Sınıflandırılması
18
Buna karşılık kamu hürriyetleri, temel hak ve özgürlükler ise in-
san hakları denilen olması gereken’in, “idealin”, gerçekleşen pozitif
hukuka aktarılmış olan bölümüdür.
43
Devletten önce de var olan in-
san haklarına devlet güvencesinin sağlanmasıdır.
44
Bu süreç “norm
öncesi durumdan norm aşamasına geçiş” olarak da adlandırılabilir.
İnsan hakları pozitif hukukla temasa girmeden önce gerek düşünsel
düzeyde gerekse hak talebi ve mücadelesi şeklinde beliren hayata geç-
me çabasıyla reel düzeyde, hukuk öncesi oluşum sürecinden geçerler.
Bu süreç, insan haklarının tüm kategori veya kuşaklarında yaşanmış
olup, insan haklarının toplumsal dayanağını ifade etmektedir. Özgür-
lük ve eşitlik uğruna yürütülen köle isyanları ve köylü hareketleriyle
gündeme gelen bu mücadele ilk yazılı insan hakları belgesi olan 1776
tarihli Virginia Anayasası’nın başında yer alan Haklar Bildirisi (
Bill of
Rights
) ile pozitif hukukun parçası olmuşsa da söz konusu sürecin ilk
tamamlanma örneği asıl Fransız Devrimi ve onun ürünü olarak ortaya
çıkan 1789 Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi ile simgelenir.
45
İnsan haklarıyla pozitif hukuk arasında çift yönlü bir ilişki söz ko-
nusudur. İnsan hakları, pozitif hukukça düzenlendiği ölçüde hayata
geçecek iken, pozitif hukukta, insan hakları gibi üst ilkeye dayanarak,
kurallaşıp kurumsallaştıkça değer kazanacaktır.
46
Bu yönüyle insan
hakları, pozitif (aktüel) hukuk düzenlerinin değer ölçüsüdür. Mevcut
hukuk sistemlerinin iyileştirilmesinde başvurulacak ilk ve temel stan-
darttır.
47
Başka bir ifadeyle insan hakları, bizatihi hukukun kendisi
değildir ancak her koşulda adaleti gerçekleştirip hayatın bir parçası
haline getirecek olan hukukun türetileceği referanslardır.
48
43
Başka bir ifadeyle kamu özgürlükleri, temel hak ve özgürlükler, insan haklarının
pozitif hukuk tarafından düzenlenip tanınan, korunan ve sınırlandırılan, somut
özellikleri belirgin olan kısmına karşılık gelmekte olup anayasal sistemlerin de
temel amacını teşkil etmektedir. Algan, s. 23.; Gören, Anayasa, s. 352.; Meltem
Caniklioğlu Dikmen, “Anlamı, Kapsamı ve Sınırlarıyla Temel Haklar ve Anayasa-
larımız”, İçinde: Mahmut Tevfik Birsel’ e Armağan, DEÜHFY, İzmir 2001, s. 462.
44
Gören, Anayasa, s. 352.
45
Mithat Sancar, “Hukukun Oluşturulmasında İnsan Haklarının Rolü yada İnsan
Hakları ile Pozitif Hukuk Arasındaki İlişki”, içinde: Devlet Aklı Kıskacında Hu-
kuk Devleti, Der.: Mithat Sancar, İletişim Yayınları, İstanbul 2000, s. 115.
46
Yekta Güngör Özden, AYM’nin 30. Kuruluş Yıl Dönümü Töreni Açılış Konuşma-
sı, İçinde: İnsan Hakları Laiklik Demokrasi Yolunda, Bilgi Yayınevi, İstanbul 1994,
s. 107.
47
Erdoğan, Teamüller, s. 111.
48
Ioanna Kuçuradi, “Etik İlkeler ve Hukukun Temel İlkeleri Olarak İnsan Hakları”,
HFSA, 13. Kitap, 2004, s. 38.