TBB Dergisi 110. Sayı

Barışçıl Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Yapma Hakkı ve Devletin Yükümlülükleri

282

GİRİŞ

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) içtihatlarına göre

toplanma ve gösteri yapma hakkı, demokratik toplumda korunan te-

mel haklar arasında yeralmakta ve 10. madde ile korunan ifade öz-

gürlüğüyle birlikte, demokratik toplumun temelini oluşturmaktadır.

Toplanma ve gösteri yapma hakkının güvence altına alınmadığı bir

ülkede demokrasiden bahsetmek mümkün olmadığından, bu hak de-

mokrasinin vazgeçilmez bir koşuludur ve onun ayrılmaz bir parçası-

dır

. Bu hak sayesinde vatandaşlar, politikacıların ve ülkeyi yöneten-

lerin davranışlarını eleştirme, ülkede uygulanan politik uygulamalar

ve projeler üzerinde etkide bulunma ve demokratik taleplerini dile

getirme imkanına sahip olmaktadırlar

. Bu yönüyle toplanma özgür-

lüğüne ve göstericilerin ifade özgürlüklerine müdahale yapılması de-

mokrasiyi işlevsiz kılmakta, hatta demokratik toplumun varlığını teh-

likeye sokmaktadır. Toplanma ve gösteri yapma hakkı kullanılırken,

ulaşılmak istenen amaç ve kullanılan ifadeler ne kadar rahatsız ve şok

edici olursa olsun, devlet makamlarının bu hakka müdahaleden kaçın-

maları gerekmektedir

Sözleşme’nin 11. maddesi

“[h]erkes[in] barışçıl olarak toplanma

(…) hakkına sahip” olduğunu belirtmektedir. Dolayısıyla ilke olarak,

Gökçen Alpkaya, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde ve Uygulamasında

Toplanma Özgürlüğüne Hak”,

Ankara Üniversitesi SBF Dergisi,

Temmuz-Eylül

2001, Cilt 56, Sayı 3, s. 2.

Ziya Çağa Tanyar, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihadında Toplantı ve

Gösteri Yürüyüşü Hakkı”, AÜHFD, 60 (3) 2011, s. 598.

AİHM, Alekseyev/Rusya, n° 4916/07, n° 25924/08 ve n° 14599/09, 21 Ekim 2010

tarihli karar, § 80 ve Serguei Kouznetsov/Rusya, n° 10877/04, 23 Ekim 2008 tarihli

karar, § 45.

Sözleşme’nin 11. maddesindeki haklar (toplanma özgürlüğü hakkı ve örgütlen-

me özgürlüğü hakkı), kişinin başkalarıyla birlikte kullandığı haklar olduğundan,

toplu haklar kategorisinde değerlendirilmektedir. Fakat bu hakların toplu olarak

kullanılması, bireylerin tek başına bu haklardan faydalanmayacağı anlamına gel-

memektedir. 11. maddedeki haklardan gerçek kişi/tüzel kişi veya şahıs/topluluk

ayrımı olmadan “herkes” faydalanmaktadır. Bu nedenle Sözleşme’nin bu hük-

münde korunan haklar, hem toplu haklar hem de bireysel haklar kategorisine

girmektedir (Osman Doğru & Atilla Nalbant, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi,

2. Cilt, Avrupa Konseyi/Yargıtay, Ankara, 2013, s. 429). Ancak bu hakkı diğer

bireysel haklardan ayıran en önemli yanı, kollektif olarak başkalarıyla birlikte de

kullanılabilmesidir (Jean Raymond, “La liberté de manifester selon la Convention

européenne des droits de l’homme», Revue Trimestrielle des Droits de l’Homme,

n° 4, 1990, s. 332).