285 / 441
Barışçıl Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Yapma Hakkı ve Devletin Yükümlülükleri
284
AİHM’in Sözleşme’nin 11. maddesi ile ilgili denetim kontrolü, 8, 9
ve 10. maddeler ile aynıdır. AİHM toplantı ve dernek kurma özgürlü-
ğüne yapılan müdahalenin, “yasa” ile öngörülüp öngörülmediğini, bu
müdahalenin 11. maddenin 2. fıkrasında belirtilen meşru amaçlardan
birine yönelik olup olmadığını ve “demokratik toplumda gerekli” olup
olmadığını incelemektedir. Müdahalenin “yasa” ile öngörülebilmesi
için, müdahalenin temelinde yatan mevzuat hükmünün ulaşılabilir-
lik ve öngörülebilirlik kriterleri karşılaması gerekmektedir. Başka bir
deyişle söz konusu “yasadan” halkın haberdar olması (ulaşılabilirlik
kriteri) ve bu “yasanın” vatandaşların kendi davranışlarını düzenleme-
lerine imkan verecek kadar açık ve anlaşılır hükümler içermesi (öngö-
rülebilirlik kriteri) gerekmektedir. “Demokratik toplumda gereklilik”
konusunda ise AHİM, toplanma ve gösteri yapma hakkının sınırlan-
masının “zorlayıcı bir sosyal gereksinime” cevap verip vermediğini, bu
hakkın sınırlanmasında iç hukuk yargı organları tarafından kullanılan
gerekçelerin sınırlamayı haklı kılmak için “yeterli” ve “yerinde” olup
olmadığını ve “orantılılık ilkesi” gereği, sınırlama ve ulaşılmak istenen
meşru amaç arasındaki orantı olup olmadığını incelemektedir.
Toplantı ve gösteri yürüyüşü değişik şekiller alabilmektedir : kla-
sik toplanma ve gösteri yapmanın dışında, kamusal bir alanda hare-
ketsiz kalma, oturma eylemi yapma
9
ve hatta yol kesme
10
, grev yap-
ma
11
ve bir yerin işgali
12
dahi Sözleşme’nin 11. maddesi kapsamında
korunan toplanma ve gösteri yapma hakkının kapsamında girmekte-
dir
13
. Sözleşme’nin bu hükmü aynı zamanda, özel toplantıları ve ka-
muya açık yerlerde yapılan toplantıları da kapsamaktadır
14
. Ayrıca, bir
gösterinin veya toplantının yasal olmaması, bu gösterinin veya top-
lantının barışçıl olmadığı anlamına gelmemektedir : Sözleşme’nin 11.
maddesi barışçıl ama yasal olmayan gösteri ve yürüyüşlere de uygu-
lanmaktadır
15
.
9
Örnek olarak, Samüt Karabulut/Türkiye, n° 16999/04, 27 Ocak 2009 tarihli karar.
10
AİHM, Barraco/Fransa, n° 31684/05, 5 Mart 2009 tarihli karar.
11
AİHM, Urcan ve diğerleri/Türkiye, n° 23018/04, 23042/04, 23034/04, 23071/04,
23073/04, 23081/04, 23086/04, 23091/04, 23094/04, 23444/04 ve 23676/04, 17
Temmuz 2008 tarihli karar.
12
AİHM, Cissé/Fransa, n° 51346/99, 9 Nisan 2002 tarihli karar.
13
Ziya Çağa Tanyar, a.g.e., s. 604.
14
Frédéric Sudre vd, Les grands arrêts de la Cour européenne des droits de l’homme,
6. baskı, Puf, Paris, 2011, 689.
15
Mahkeme bu tespite Cissé/Fransa kararında (a.g.k.) varmıştır. Mahkeme bu da-
vada, Fransa’da kaçak yaşayanların yasalara aykırı bir şekilde bir kiliseyi işgal
etmesini ve burada açlık grevi yapmasını barışçıl bulmuş ve Sözleşme’nin 11.