21 / 341
Uluslararası Hukukta Küresel Anayasacılık Tartışması
20
Giriş
Gelişmiş her toplumun bir anayasası bulunmaktadır. Bu anayasa
yazılı veya yazısız olabilir. Genellikle belirtildiği gibi “anayasa” kavra-
mının iki anlamı söz konusudur. Maddi anlamda anayasa kavramına
göre bir kuralın anayasallığı, içeriğine bakılarak öğrenilir (devletin te-
mel kurallarını düzenlemesi gibi); şekli anlamda anayasa kavramın-
da ise kuralın statüsel olarak normlar hiyerarşisinde en üst konum-
da olmasına bakılır.
1
Uluslararası hukuk doktrini bakımından da bir
“anayasallaşma” tartışması yaşanmaktadır. Bazı yazarlar anayasayla
devletin sıkı ilişkisine rağmen, devlet dışında oluşacak toplumların
da anayasası olabileceğini, anayasa kavramının sadece devlete özgü
bir kavram olmadığını söylemektedirler.
2
Bu tartışmada hem maddi
anlamda hem de şekli anlamda anayasa kavramına bir atıf yapılmak-
tadır. Küresel anayasacılık (
global constitutionalism
) etrafında toplaya-
bileceğimiz görüşler, uluslararası alanda da bir anayasallaşma eğili-
mi görmektedirler. Aslında tartışma pek de yeni değildir. 20. yüzyılla
beraber bu tartışma başlamıştır denebilir. Birleşmiş Milletler’in ku-
ruluşuyla da küresel anayasacılık görüşleri alevlenmiş ve günümüze
kadar gelmiştir. Uluslararası alanda bir anayasanın oluştuğunu veya
geliştiğini belirtenler ise genellikle “uluslararası topluma” gönder-
mede bulunurlar. Şekli ve maddi anlamda anayasa kavramı küresel
anayasacılık tartışması bağlamında da anlam taşımaktadır. Karoline
Milewic yazdığı makalede küresel anayasacılık tipleri bağlamında bir
tablo yapmıştır.
3
Tablo.1.Küresel Anayasacılık Tipleri
Şekli Normların Kurumsallaşması
Maddi Hükümlerin
Kurumsallaşması
Hayır
Evet
Hayır
Anayasallaşma Yok
1.Şekli anayasallaşma
Evet
2.Maddi Anayasallaşma 3.Küresel Anayasallaşmanın Kapsanması
1
Kemal Gözler, Anayasa Hukukuna Giriş, Ekin Yayınevi, Bursa, 2008, s. 13
2
Mahmut Göçer, “Uluslararası Hukuk ve Uluslararası Anayasa Kavramı”,
Ankara
Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi,
Cilt. 57(2),2002,s. 4
3
Karoline Milewicz, “Emerging Patterns of Global Constitutionalization: Toward a
Conceptual Framework”, Indiana Journal of Global Legal Studies,Vol.16(2),2009,s.
433