26 / 341
TBB Dergisi 2014 (113)
Gökhan ALBAYRAK
25
Uluslararası hukukun bu rolü ancak devletlerin iradesi bu yönde birle-
şirse mümkün olabilir. Oluşacak şartlar ve paradigmanın değişimi ise
uluslararası anayasanın sınırlı olan bu yönünü değiştirebilir.
Uluslararası toplumun bir hukuku olduğu düşünüldüğünde, bu
hukukun kurumsallaşması yönünde uluslararası toplumun anaya-
sasının da bulunduğu ortaya konulmuştur. Böyle bir anayasayı ince-
leyenler kavramı iki yönüyle düşünmüşlerdir. İlk olarak anayasanın
diğer normlar üzerindeki “üstünlüğü” yönüyle ve daha sonra toplum
hayatını düzenleyen “temel kurallar” yönüyle kavram irdelenmiştir.
20
Uluslararası toplumun gelişmesi devlet gücünün zayıflamasını te-
lafi eder şekilde görülmüştür. Bu görüş küresel anayasacılık fikrine
de eklemlenmiştir. Küresel anayasa devletin fonksiyonlarının yerine
geçmesi bir anlamda onu telafi edici bir anayasa statüsüne çıkarmak-
tadır. Telafi edici anayasacılık(
compensatory constitutionalism
) fikri bu
bağlamda Anne Peters’in yayınladığı bir makaleye dayanmaktadır.
Peters’a göre devletin küreselleşme ile birlikte düzenleyicilik faaliyeti
azalmakta ve telafi edici olarak uluslararası anayasacılık devreye gire-
rek anayasal faaliyette bulunmaktadır.
21
Ticaret, güvenlik, insan hak-
ları, çevre, iletişim alanlarında devletin rolü günden güne uluslararası
alana kaymaktadır. Devletler arasında artan karşılıklı bağımlılık, dü-
zenleyicilik fonksiyonunu uluslararası alana kaydırmaktadır. Ulusla-
rarası hukukta değer olarak karşılılık ilkesi yerini karşılıklı bağımlılık
gereği ortak çıkara bırakmaktadır.
Telafi edici anayasacılık görüşünün farklı bir yansıması Christian
Tomuschat’ın yaklaşımında görülmektedir. Tomuschat, bazı önemli
uluslararası sözleşmelerin oluşturduğu uluslararası hukuk parçalarını
ulusal anayasalara ek bir anayasa olarak görür.
22
Böylece uluslararası
anayasal normların ilave olarak ulusal anayasacılığı geliştirdiği söy-
lenebilir. Uluslararası anayasa ulusal anayasaya yardımcı olan ve onu
20
Bruno Simma, “From Bilateralism to Community Interest in International Law”,
Recueil des Cours,250, 1994,s. 260
21
Anne Peters, “Compensatory Constitutionalism: The Function and Potential of
Fundemantal International Norms and Structures”, Leiden Journal of Internatio-
nal
Law
,Vol.19,2006,ss. 579-610
22
Armin von Bogdany, “Constitutionalism in International Law: Comment on a
Proposal from Germany”,
Harvard International Law Journal
, Vol. 47(1),2006,ss.
227-228