296 / 497
TBB Dergisi 2014 (114)
Zeynep MÜFTÜOĞLU HOŞ
295
I. BÖLÜM: KAMU DENETÇİLİĞİ KURUMUNUN TARİHÇESİ
Eski Roma ve eski Çin Hanedanlığında benzer kurumlar olmak-
la beraber,
3
günümüzde kullanıldığı şekliyle kamu denetçiliği krumu
ilk olarak 1713 yılında İsveç’te doğmuş; 1809 yılında anayasal kurum
haline getirilmiştir. Kurum, İsveç’in uluslararası anayasal gelişi-
me en önemli katkısı olarak nitelendirilmektedir.
4
1709 yılında Rus-
lara yenilerek Osmanlı Devletine sığınan İsveç Kralı XII. Charles’ın,
Edirne’de ikamet ettiği beş yıllık sürede, devletinin iyi yönetilmesi için
kendisinin gözü kulağı olacak nitelikte Stockholm’de atadığı kamu
denetçiliğinin,
5
arada farklar olmakla birlikte Osmanlı Devletinde İs-
lam hukukunun halkın birbiriyle ve devletle ilişkisinde uygulamasını
güvenceye almak amacıyla oluşturulan kadilkudat kurumundan gel-
diği öne sürülmektedir.
6
İsveç’te memurların yaptığı hatalar konusun-
da uzmanlaşmış savcı olarak işlev gösteren kamu denetçiliği kurumu,
7
20. yüzyıldan itibaren Polonya, Hollanda, İspanya, Amerika ve pek
çok ülkede hızla yayılmış; günümüzde 100’den fazla ülkede faaliyet
gösterir olmuştur.
8
Kelime anlamı olarak “sözcü, temsilci, koruyucu,
başkaları için şikayet eden kişi” anlamına gelen ombudsman, Türkçe-
de kamu denetçisi, haklar savunucusu, parlamento komiseri, kamu-
say gibi farklı şekillerde kullanılmaktadır.
9
Ombudsmanlık kurumu,
3
Geoffrey Sawer, Ombudsman, Melbourne Üniversitesi Yayını, Victoria, 1968, s. 6.
(Aktaran: Süleyman Arslan, “İngiltere’de Ombudsman Müessesesi”,
Amme İdaresi
Dergisi
, C. 19, S. 1, 1986, s. 157.
4
Claes Eklundh, “The Parliamentary Ombudsmen In Sweden”, Hukuk Kurultayı
2000, Ankara, 2000, s. 463.
5
Şeref İba, Anayasa ve Siyasal Kurumlar, Turhan Kitabevi, Ankara, 2006, s. 239.
6
Bilal Eryılmaz, “Bürokrasisinin Denetlenmesinde Yeni Gelişmeler”,
Amme İdaresi
Dergisi
, C.26, S. 4, Ankara, 1993, s. 91; Zehra Odyakmaz, “TürkHukuk Kurultayı’na
Sunulan İsveç Parlamento Ombudsmanlığı ile İlgili Bildiri Üzerine Düşünceler”,
Hukuk Kurultayı 2000
, Ankara, 2000, s. 488; Viktor, J Pickl, “Ombudsman ve Yöne-
timde Reform”, çev. Turgay Ergun,
Amme İdaresi Dergisi
, C. 19, S. 4, Ankara, 1986,
s. 39.
7
Ramazan Şengül “Türkiye’de Kamu Yönetiminin Etkin Denetlenmesinde Yeni Bir
Kurum: Kamu Denetçiliği Kurumu”,
Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Dergisi.
C. 14, S. 2, Kocaeli, 2007, s.127.
8
Eklundh, s. 463. Kurum, pek çok Avrupa ülkesinde başarıyla uygulanmakta; bu
ülkelerde, inceleme alanı giderek genişletilmektedir. İngiltere örneği için bkz:
Arslan, age.
9
Doğan Kestane, “Çağdaş Bir Denetim Organizasyonu Olarak Ombudsmanlık
(Kamu Denetçiliği)”,
Maliye Dergisi
, S.151, 2006, s. 131; Hasan Dursun, “Türkiye’de
Ombudsmanlığın (Kamusaylığın) Etkin Olarak İşleyebilme Yetisi Yoktur”,
Türki-
ye Barolar Birliği Dergisi
, S. 95, 2011, s. 378.