sayi115

hakemli

makaleler / refered articles

AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ’NİN

3. MADDESİ VE İNDİRİMSİZ MÜEBBET

HAPİS CEZALARI

ARTICLE 3 OF THE EUROPEAN CONVENTION

ON HUMAN RIGHTS AND IRREDUCIBLE LIFE SENTENCES

Mehmet ÖNCÜ

Özet:

AİHM’nin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ni geniş ve

dinamik yorumlaması, Sözleşme’nin 3. maddesinde güvence altına

alınan hakkın (işkence, insanlık dışı ve aşağılayıcı muamele ve ceza-

ya tabi tutulmama) da geniş yorumlanıp uygulanmasına ve zamanla

kapsamının genişlemesine yol açmıştır. Mahkeme’nin bu konudaki

kararları dikkate alındığında, AİHS’nin 3. maddesi sadece kamu gö-

revlilerinin bireylere kötü muamelede bulunmasını yasaklar şekilde

anlaşılmamakta (

negatif yükümlülük

), üçüncü kişilerin diğer bireyle-

re karşı gerçekleştirdiği ve bu maddede yasaklanan eylemleri engel-

lemeyi de (

pozitif yükümlülük

) öngörür şekilde yorumlanıp uygulan-

maktadır. Ayrıca, üçüncü bir ülkeye iade durumunda, iade edilecek

kişinin bu ülkede kötü muameleye tabi tutulacağı riskinin olması

hali, tutukevi veya cezaevi koşulları ile bireyin belirli türde bir cezaya

çarptırılması da Mahkemece bu maddede korunan hakka aykırı ola-

rak nitelendirilebilmektedir.

AİHS’nin 3. maddesine aykırı olduğu değerlendirilen cezalardan

biri de “

indirimsiz

” ya da “

infazı ölünceye kadar devam eden

” müeb-

bet hapis cezalarıdır.

Kafkaris v. Kıbrıs

Vinter ve Diğerleri v. Birleşik

Krallık

Büyük Daire kararları dikkate alındığında, AİHM’nin bu konu-

daki içtihadının yerleşik hale geldiğini söylemek mümkündür. Buna

göre, “

serbest kalma ümidi olmadan, bir müebbet hapis cezasının in-

fazının ölünceye kadar devam etmesi,

Sözleşme’nin 3. maddesini ihlal

eder”. Mahkeme, Türk infaz hukukunu da yakından etkileyecek Öca-

lan v. Türkiye (no. 2) kararını da, 2014 yılında bu içtihat ışığında ver-

miştir. Suçluların iadesi konusuna gelince, bireyin, hukuk sisteminde

bu türden bir cezanın öngörüldüğü [üçüncü] bir ülkeye gönderilme-

si, Sözleşme’nin 3. maddesinin gereklerine aykırılık oluşturabilir.

∗

Dr., 2000-2001 öğretim yılında Belçika’da (Université catholique de Louvain/

Université Saint-Louis) insan hakları hukuku alanında yüksek lisans yapmış olup,

2007-2011 yılları arasında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde hukukçu olarak

çalışmıştır.