115 / 449
Zorunlu Askerlik Hizmetine Karşı Vicdani Ret ve Sivil İtaatsizlik
114
Giriş
Kendine karşı gelinmesi halinde dahi yürütülebilen güç
1
olarak
tanımlanan iktidarın çeşitli biçimleri arasında siyasî iktidarı
2
farklı
kılan özelliklerin başında kuvvet kullanma tekelinin sayılması gerek-
mektedir. Ancak bu tekelin yanında yönetilenlerin rızası söz konusu
değilse siyasi iktidarın gerçekleşmesinden bahsetmek zordur. Dola-
yısıyla, siyasi iktidarın oluşumunda rıza ve itaat unsurunu saymak
gerekmektedir. Yönetilenler çeşitli nedenlerle itaat ederler. Karar ve
emirlere bilinçli biçimde itaat edilebileceği gibi; “dışlanmamak için,
çoğunluğa ait olabilmek için, sözbirliğinin huzurunu yaşayabilmek
için, cezalandırılmamak için, ödüllendirilmek için, güvensizlikle başa
çıkabilmek için”
3
itaat edilebilir. Alternatifsizlik, gelenek görenekler,
eğitim ve benzeri nedenler de itaatin nedenleri arasında sayılabilir
4
.
İşte yönetilenlerin iradelerini üstün bir güce devretmeleri neticesinde
oluşan bu görkemli mekanizmanın oluşma şartlarını ve sürecini ince-
leyen Foucault
5
, disiplinin okul, ordu, cezaevi gibi kurumlarda itaati
nasıl yarattığını anlatırken, iktidar ilişkisinin diğer yanının da itaat-
sizlik olduğunu belirtmektedir
6
.
Mevcut bir siyasi iktidara karşı çeşitli itaatsizlik biçimleri mevcut-
tur. Her birinin özü reddetmek, direnmek olan bu itaatsizlik biçimleri
arasında akla ilk gelen “siyasi iktidar ilişkisinde, zorbalığa sapan ya da
ortak yararı gözetmekten vazgeçen yöneticinin yasallığını yitirmesi,
bu anlamda siyasi iktidarın kötüye kullanılması”
7
na bağlı olarak or-
taya çıkan direnme hakkıdır. Baskıya karşı direnme aktif direnme ve
pasif direnme olarak ayrılabilir. Aktif direnme, baskı uygulayan ikti-
darı kuvvet kullanarak devirmek şeklinde gelişir ve isyan ya da ihtilal
1
Weber’in çok bilinen tanımı için bkz. Münci Kapani, Politika Bilimine Giriş, Bilgi
Yayınevi, 12. baskı, Ankara, 2000, s.46.
2
Siyasi iktidarın kapsamlı bir açıklaması için bkz. Kapani, s.46 vd.
3
Melek Göregenli, “Militarizmin İnşasının Aracı Olarak Eşitsizliğin Meşrulaştırıl-
ması ve Vatanseverlik”, Coşkun Üsterci- Özgür Heval Çınar (derl.), Çarklardaki
Kum: Vicdani Red, Düşünsel Kaynaklar ve Deneyimler, İletişim Yayınları, İstan-
bul, 2008, s.50
4
Bkz. Kapani, s. 50.
5
Bkz. Michel Foucault, Hapishanenin Doğuşu, Çeviren: Mehmet Ali Kılıçbay, İmge
Kitabevi, 5. baskı, Ankara, 2001 s.202 vd.
6
Foucault, s.178.
7
Cemal Bâli Akal, Modern Düşüncenin Doğuşu: İspanyol Altın Çağı, Dost Kitabevi
Yay. 4. baskı, Ankara, 2000, s.209.