119 / 449
Zorunlu Askerlik Hizmetine Karşı Vicdani Ret ve Sivil İtaatsizlik
118
ölçütlerdir
19
. Sayılan özellikler sivil itaatsizliğin; devrim, ihtilâl, isyan,
direniş, yasal protesto eylemleri, kriminal fiiller gibi pek çok hareket-
ten ayrılması sonucunu doğurmaktadır
20
.
Bir eylemin sivil itaatsizlik eylemi olarak değerlendirilebilmesi için
başka bazı şartları içermesi gerektiğini savunan düşünürler, ekledik-
leri bu özellikler çerçevesinde, sivil itaatsizlik eylemlerini çok sınırlı
tutabildikleri gibi, tersi bir biçimde, farklı eylem gruplarını da bu kav-
ram içine yerleştirebilmektedirler
21
. Örneğin, Habermas’a göre sivil ita-
atsizlik, “hukuk düzenine karşı, genel bir itaatsizlik amacı gütmeden,
kurallardan birinin ya da birkaçının iradi, planlı bir şekilde ihlâlini
içerirken”
22
, Arendt’in sivil itaatsizlik düşüncesinde, sistemin geneli ile
az ya da çok bir anlaşmazlığın mevcut olduğu görülmektedir
23
.
2. Vicdani Ret
Vicdani ret kavramı kısaca, kişinin kendi vicdanının talimatları-
na uygun hareket etmesi neticesinde zorunlu bir uygulamaya karşı
çıkması olarak tanımlanabilir
24
. Kavram olarak “vicdani ret” ilk kez
1890’lı yıllarda, zorunlu aşı uygulamasına karşı kullanılmıştır
25
. Yine,
ahlâki değerler veya dini inançlar nedeniyle kürtaja karşı çıkmak da
vicdani ret terimi çerçevesinde değerlendirilmektedir. Ancak bu kav-
ram Birinci Dünya Savaşı ile birlikte, hızlı ve geri alınamaz bir biçim-
de, silah tutmayı veya hangi koşul altında olursa olsun orduya katıl-
mayı reddeden askerlerle anılır hale gelmiştir
26
.
19
Bu konudaki tanım yelpazesi için bkz. Ökçesiz,s.108-114.
20
Bkz. Coşar,s.10-15. Ayrıca bkz. Ökçesiz, s.110.
21
Sivil itaatsizlik eyleminin taşıması gereken özellikler konusunda farklı bakışaçıla-
rı için bkz. Coşar,
s. 10-15., ayrıca bkz. Cohen Carl, Civil Disobedience: Conscien-
ce, Tactics and The Law, Columbia University Press, New York and London, 1971,
s. 4-50.
22
Jürgen Habermas, “Sivil İtaatsizlik: Demokratik Hukuk Devletinin Denektaşı,
Almanya’da Otoriter Legalizm Karşıtlığı”, Coşar, s. 124.
23
Bkz. Hannah Arendt, “Sivil İtaatsizlik”, Coşar, s. 81-86.
24
Marie France Major, “Conscientious Objection and International Law: A Human
Right?”, Case Western Reserve Journal of International Law, 1992, vol. 24, s.350.
25
Bkz., Charles C. Moskos–John Chambers Whiteclay II. (Ed.), The New Conscien-
tious Objection: From Sacred to Secular Resistance, Oxford University Press, New
York – Oxford, 1993, s.11
26
Major, s.350