118 / 449
TBB Dergisi 2016 (116)
Dilan MIZRAK
117
yasanın Anayasaya aykırı olduğuna karar verir ve 21 Aralık 1956 tari-
hinden itibaren siyahlar otobüslere beyazlarla aynı haklara sahip ola-
rak binme imkânına kavuşur
14
.
70’li yıllarda Fransa’da kürtaj yasağına karşı kadınların başlattığı
sivil itaatsizlik hareketi, ülkemizde Bergamalı köylülerin, Cumartesi
Annelerinin gerçekleştirdiği itaatsizlik eylemleri de sivil itaatsizlik ör-
nekleri arasında sayılabilir
15
.
Yukarıda verilen örneklerden sonra sivil itaatsizliğin en bilinen
tanımını şu şekilde vermek mümkündür: Sivil itaatsizlik, “şu ya da bu
ölçüde adil ilişkilerin hüküm sürdüğü demokratik bir sistemde orta-
ya çıkan ciddi haksızlıklara karşı yasal imkânların tükendiği noktada
son bir çare olarak başvurulan, kendisine anayasayı ya da toplumsal
sözleşmede ifadesini bulan ortak adalet anlayışını temel alan, şidde-
ti reddeden, yasa dışı politik eylemdir
16
. Yasa dışı bir eylem olmakla
birlikte, haksız bir uygulamaya karşı ancak bütün yollar denendikten
sonra sivil itaatsizliğe başvurulabilir. Anayasal düzenin temel ilkele-
rine karşı bir itiraz söz konusu değildir, bilâkis bu temel ilkelerin çiğ-
nenmesinden duyulan rahatsızlık dile getirilmek istenmektedir. Kısa-
cası sivil itaatsizlik yasaya karşı olmakla beraber meşru olmalıdır
17
.
Meşru olmasından kasıt toplumun geneli tarafından haklı bulunması
demektir ki, bu da eylemin açık ve kamuoyunca algılanabilir olmasını
gerektirir. Ancak belirtmek gerekir ki, neredeyse mutlak kabul gören
bazı özellikleri dışında sivil itaatsizlik pek çok farklı düşünür, yazar,
akademisyen tarafından farklı tanımlanmıştır. En yaygın kabul gören
tanımı yapan Rawls’a göre, “sivil itaatsizlik yasaların ya da hükümet
politikalarının değiştirilmesini amaçlayan ve kamuya açık bir tarzda
gerçekleştirilen şiddetsiz, vicdani ve siyasi nitelikli, yasaya aykırı bir
edimdir”
18
. Yasaya aykırılık, şiddetten arınmış olma ve kamuya açık-
lık, hatta açıklıktan öte kamunun vicdanına seslenme, bu konuda ça-
lışan neredeyse tüm düşünürlerin tanım oluştururken başvurdukları
14
Bove, s.93-96.
15
Farklı ülkelerde gerçekleştirilen pek çok sivil itaatsizlik eylemi örneği için bkz.
Ökçesiz, s.21-100.
16
Coşar, s.10.
17
Coşar, s.10-12.
18
Rawls bu tanımı Bedaus’un yaptığını belirtmektedir. Coşar, s.56.