611 / 617
Hukuka Rağmen Kanun, Hâkimin Direnme Hakkı ya da Radbruch Formülünü Hatırlamak
610
Kanunun yokluk yaptırımına maruz bırakılması, kanunun hiç var
olmadığı anlamında değil, hukuki anlamda değer ifade etmediği, hu-
kuk düzenince tanınmadığı, hüküm ve sonuç doğurmadığının kabul
edilmesi anlamındadır.
VII) Direnme Hakkına Dair Yargıtay Örneği
Hâkimin direnme hakkı, yürürlükteki kanunu, içerdiği emre rağ-
men uygulamamasıdır. Direnme hakkının meşruiyeti, kanunun, ağır
insan hakları ihlaline neden olma şeklindeki meşruiyet temelinden
yoksun olmasından kaynaklanır. Kanundaki meşruiyet eksikliği, di-
renme hakkını davet eder.
Hukuk sistemimiz içinde hâkimin, kanuna direnmesinden önce
kanunun anayasaya ve AİHS’ne aykırılı olduğu iddiasıyla Anayasa
Mahkemesine iptal başvurusu yapması gerekir. Bu yol tüketilmeden
direnme hakkı uygulanamaz. 6216 sayılı Kanun’un 40/5 maddesine
göre Anayasa Mahkemesi, iptal başvurusunun kendisine eksiksiz ola-
rak gelişinden başlamak üzere beş ay içinde kararını verir ve açıklar.
Bu süre içinde karar verilmezse ilgili mahkeme davayı yürürlükteki
hükümlere göre sonuçlandırır. Ancak, Anayasa Mahkemesinin kara-
rı, esas hakkındaki karar kesinleşinceye kadar gelirse mahkeme buna
uymak zorundadır. Direnme hakkı, Anayasa Mahkemesinin süresin-
de karar vermemesi ya da kanunu iptal etmemesinden sonra başlar.
Yargıtay’ın, tam olarak kanunu uygulamamak suretiyle direnme
hakkını kullandığını söyleyemesek de aşağıda göstereceğimiz örnek
kararları, direnme hakkının kullanımına yaklaşmaktadır. Uygulama-
nın açıkça ortaya konulabilmesi ve anlaşılabilmesi için bir dizi kanun
hükmünü sıralamak gerekir.
a) AİHS’nin adil yargılanmayı düzenleyen 6/3-c maddesine göre sa-
nık “Kendi kendini savunmak veya kendi seçeceği bir savunma-
cının yardımından yararlanmak ve eğer avukat tutmak için mali
imkânlardan yoksun bulunuyor ve adaletin selameti gerektiriyor-
sa, mahkemece tayin edilecek bir avukatın parasız yardımından
yararlanabilmek” hakkına sahiptir.
b) 5320 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun Yürürlük ve Uygulama
Şekli Hakkında Kanun’un 13/1. maddesi şu şekildedir;