TBB Dergisi 120.Sayı

65 / 617

Bir Kavram Olarak İnsan Hakları ve Çeşitli Açılardan Sınıflandırılması 64
kuruluşlarının, iletişim araçlarını da kullanarak uluslararası düzeyde
yürütmüş oldukları etkinliklerin de bu çerçevede önemi büyüktür.366
Bu haklar konularını evrensel değerler oluşturan, devletin sınır-
larını aşan insanlık ailesinin tüm üyeleri arasındaki dayanışmayı dile
getiren367 bu anlamda uluslararası toplumun dayanışma ödevlerini ve
bu çerçevede devletin sorumluluklarını tanımlayan haklardır.368 Kamu
kurumlarından yerel yönetimlere varan bir çerçevede bireylerin ve
toplulukların müdahale ve katkısıyla anlam kazanmaktadırlar.369 Bi-
rinci kuşak haklar bakımından devletin daha çok negatif, ikinci ku-
şak haklar bakımından daha çok pozitif tutumu yerini, söz konusu
haklar bakımından devletin, kişiler ve gruplar ile dayanışma içinde
olmasına bırakmıştır.370 “halkların hakları” olarak adlandıranlar ise,
bu haklardan yararlananlardan yola çıkmaktadırlar. Buna göre ilk iki
kuşaktan yararlananlar sadece bireylerken bu hakların yararlanıcıları,
bireyler olabileceği gibi çeşitli büyüklükteki grup ya da halklar da ola-
bilir. Ancak burada asıl vurgulanan birey ya da insan değil, halktır. Bu
yönüyle de ilk iki kuşaktan net bir şekilde ayrılmaktadırlar.371 Söz ko-
nusu haklar özellikle 1960’lardan sonra ortaya çıkmıştır. Önceleri bir
takım uluslararası sözleşmelerde tanınmışlar sonrasında ise iç hukuk
belgelerinde de düzenlenmişlerdir. Örneğin çevre hakkı, ilk defa 1972
yılında Stockholm Bildirisi’nde372 tanınmıştır. Bu hak daha sonra iç
hukuklarda düzenleme konusu olmuştur. Anayasal düzeyde İsveç’te,
1978’de İspanya’da, 1984’ de İsviçre’de, 1985’ de Avusturya’da, 1988’ de
Brezilya’da tanınmıştır.373 Bu haklara örnek olarak, barış hakkı, sağlıklı
ve dengeli bir çevrede yaşama hakkı, gelişme hakkı374, siyasal, kültürel
ve ekonomik self determinasyon hakkı, insanlığın ortak mirasına ka-
tılma ve bunlardan yararlanma hakkı, felaket yardımı hakkı, iletişim
hakkı, farklı olma hakkı, beslenme hakkı, var olma hakkı375 verilebilir.
366 Aybay, s. 63.
367 Kaboğlu, İnsan Hakları, s. 123.
368 Şengül, s. 370.
369 Kaboğlu, Çevre Hakkı, s. 31.
370 Uygun, Kuram, s. 40.
371 Algan, s. 52.
372 Bkz.
373 Gözler, s. 513.
374 Helmons, s. 159.
375 Algan, s. 53.