TBB Dergisi 120.Sayı

63 / 617

Bir Kavram Olarak İnsan Hakları ve Çeşitli Açılardan Sınıflandırılması 62
de oluşturulmuştur. Sübjektif haklar, program hükümler veya devle-
tin amaçları şeklinde düzenlenmiştir. Bu demokrasilerden Polonya’da
Anayasa’nın başlangıç hükümlerinde356 yer alan sosyal adalet, devletin
356 Polonya Anayasası’nın 65.maddesinin 5.fıkrası (Anayasanın Türkçe Metni için
bkz.
pdf/12-Polonya%20385-438.pdf) devlete tam istihdam yönünde politika oluş-
turma görevini vermektedir. Bu konuda da takdir hakkı tanımakla birlikte bu
yetki önünde, anayasal engeller bulunmaktadır. Diğer taraftan başta Çek Ana-
yasası (Anayasanın Türkçe Metni için bkz
late?hl=trTR&dr=0&langpair=en%7Ctr&u
docs/laws/1993/1.html) olmak üzere söz konusu demokrasilerde, insan onu-
ru, insanın onurlu bir yaşam sürmesi kavramı, sosyal haklar alanında çekirdek
bir alanın oluşturulmasında önemli rol oynamaktadır. Arnold, s. 218-219. Al-
man Anayasası
ulkeana/pdf/08-Almanya%20209-276.pdf) ise doğrudan sosyal hakları koruma
altına almak yerine 20.maddenin 1.fıkrasıyla, objektif nitelikte bir norm olan
sosyal devlet ilkesi çerçevesinde konuya yaklaşmaktadır. Arnold, s. 203. İspan-
ya Anayasasıda
ulkeana/pdf/14-%C4%B0spanya%20533-584.pdf) benzer bir nitelik taşımakta-
dır. İtalya Anayasası’nda(
anayasalar/ulkeana/pdf/10-%C4%B0talya%20319-354.pdf) birçok sosyal hak
tanınmıştır. Bu olgu İtalyan anayasal sisteminin temel özelliklerinden birini oluş-
turmaktadır. Öyle ki, sosyal haklara ilişkin iki hüküm, temel ilkeler olarak nitele-
nen bölümde yer almaktadır. Groppı, s. 203. Belçika Anayasası’nda ise 23 ve 24.
maddelerinde sosyal haklar sınırlı olarak sayılmış, insan onuru temelinde devle-
tin, Anayasada belirtilen sosyal, ekonomik ve kültürel hakların hayata geçirilme-
si için yasal düzenlemeleri yapmak konusunda sorumluluğu belirtilmiştir. Gru-
ber, s. 247. Danimarka Anayasası
eylul/anayasalar/ulkeana/pdf/06-DAN%C4%Bomarka%20149-168.pdf) sosyal
haklara 3 maddesinde yer vermiştir. Bunlardan, çalışma hakkından sübjektif bir
hak olarak söz eden 75. maddesi ile ilköğretimde parasız eğitim alma hakkını ob-
jektif bir hak olarak düzenleyen 76. maddesi öne çıkmaktadır. Gruber, s. 248. 1946
tarihli Fransız Anayasası
anayasalar/ulkeana/pdf/07-FRANSA%20169-208.pdf)ise, politik, sosyal ve eko-
nomik ilkelerin çağımızda özellikle gerekli olduğunu açıklamaktadır. Gruber, s.
250. Türk Hukukunda ise sosyal haklar, ilk olarak Batılı örneklerine uygun olarak
1961 Anayasası’nda düzenlenmiştir. Sosyal devlet anlayışı ve onun gereği olan
kurumların Anayasanın getirmiş olduğu en önemli yeniliklerden biri olduğu söy-
lenebilir. Güzel, s. 282. Sosyal devletin araçları olarak sosyal haklar güvenceye
alınmıştır. 1982 Anayasası da 1961 Anayasası gibi, 2. maddesinde Cumhuriyetin
niteliklerinden birinin sosyal devlet olduğunu vurgulamaktadır. Diğer taraftan
her iki Anayasa da kişinin ‘vazgeçilmez, dokunulmaz ve devredilemez’ hak ve
özgürlüklerini sınırlayan siyasi, ekonomik ve sosyal bütün engelleri kaldırma,
maddî ve manevî varlığını geliştirme hakkının sağlanması için gereken şartları
oluşturma görevini Devlete vererek soyut özgürlükleri değil; onların fiilen kul-
lanılabilmesinin önünü açma yolunu tercih etmiştir. Ö. İbrahim Kaboğlu, “Hak
ve Özgürlükler Alanındaki Gelişmelerin Anayasa’ya Yansıtılması Sorunu”, AYD,
Sy.11, 1995, s. 241.; 1982 Anayasası’nın, “Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler”
başlığını taşıyan İkinci Kısım Üçüncü Bölümünde sosyal haklara geniş bir şekilde
yer verilmiştir: Çalışma ve Sözleşme Hürriyeti (md.48), Çalışma Hakkı ve Öde-