Dergi 130

352

Şirket Etiği ya da İtibar Yönetimi Projesi: Haklar ve Hukuk BağlamındaKurumsal Sosyal Sorumluluk

yöntemlere başvurabilmelerinin koşullarını yaratmakla yükümlü ol-

duğu belirtilmiştir (access to remedy).

Ancak bu evrensel çabaların ve sonucundaki referans normların

bağlayıcılığı bulunmadığından ve yaptırım içermediğinden yalnızca

şirketleri “gerekli özeni” (due diligence) göstermeye davet etmekte-

dir. Bu nedenle uluslararası insan hakları örgütleri veya sendikalar

bu prensipleri yetersiz bulmuş, bu konuda kısa sürede bir değişiklik

beklenmediğinin altını çizmişlerdir.

İnsan hakları rejimiyle ilgili ba-

şından itibaren ifade edilen zayıflıklar, resmi kodlar için de gündeme

getirilmiştir. Buna göre örneğin insan haklarına yönelik uluslarara-

sı teyit ulusal devletin egemenliği ile anlaşmazlığa düşebilmektedir.

Bununla bağlantılı olarak insan haklarıyla ilgili ulusal devletin yetki-

sinin coğrafi sınırlar içerisinde olduğu belirtilmektedir. Devamında,

İkinci Dünya Savaşı sonundan ama özellikle de doğu-batı çekişmesi-

nin sonlanmasından itibaren uluslararası insan hakları rejiminin eko-

nomik ve politik gelişmeler karşısında zorlandığı, beklenmeyen yeni

türden meydan okumalar karşısından etkisini yitirmeye başladığı

vurgulanmakatadır. Bu nedenlerle yakın zamanda geleneksel devlet

ya da devlet üstü kurumların düzenleyici çabaları dışında yeni türden

düzenleme biçimleri ortaya çıkmıştır.

Özel Kodların Gerekçesi ve Mekanizmalar

1990’lardan itibaren uluslararası düzlemde devletlerin otoritele-

rini giderek yitirmekte olduğu tezi sesli bir biçimde dillendirilmeye

başlanmıştır. Bu tez devletler üstü örgütlerin de ağırlığının sorgu-

lanmasının ve devlet veya örgütler dışında özel politik yönlendirme

biçimlerinin gerekliliğinin altını çizmiştir. Dolayısıyla giderek daha

fazla yazar ve düşünür geleneksel kamusal düzenlemelerin yerini tu-

tabilecek olan özel düzenleyici uygulama ya da mekanizmalara eğil-

miştir. Kamusal ile özelin işbirliği ya da bütünüyle özelin kendini yön-

lendirme prensibi üzerinden işleyen bu mekanizmalar insan hakları

konusunda da perspektifler sunmuş, küresel pazarın genişlemesinin

Elisabeth Strohscheidt, “Die UN Leitprinzipien zur menschenrechtlichen Verant-

wortung von Unternehmen-Ist das Glas halb voll oder leer?”, Gisela Burckhardt

(Hrsg.), Mythos CSR, Horlemann Verlag, Bonn 2011, s.39.

Jens Martens, Karoline Seitz, “Auf dem Weg zu globalen Unternehmensregeln”,

RLS, Bonn/New York 2016.