Dergi 130

351

TBB Dergisi 2017 (130)

Fatih KESKİN

Rehber Prensipler Olarak Resmi Kodlar ya da “Ruggie Normları”

2005 yılında dönemin Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri, İnsan

Hakları Komisyonunun talebi doğrultusunda Harvard profesörlerin-

den John Ruggie’yi ekonomi ve insan hakları konusundaki özel tem-

silci olarak atamıştır. 1997 yılından itibaren BM için çalışan, “Küre-

sel İlkeler Sözleşmesi” (Global Compact) ve ekonomik alanla işbirliği

üzerinden tanımlanan bir küresel yönetişimin yaratıcılarından biri

olan Ruggie’ye özellikle ekonominin önde gelen lobi grupları, Ulus-

lararası Ticari Odalar Birliği (International Chamber of Commerce;

ICC) de destek vermiştir. “Ruggie Normları” olarak bilinen ve refe-

rans kurallar olarak alınan tasarı, 1970’ler ve 1980’lerdeki uluslarara-

sı insan hakları müdafaalarını “ideoloji yüklü” olarak gördüğünden

daha genel ve güncelliği olan bir çerçeve çizme yükümlülüğü üzerin-

den hareket etmiştir. Dolayısıyla “İş Dünyası ve İnsan Hakları Rehber

İlkeleri” (Guiding Principles on Business and Human Rights) belirli

bir sistemsel çerçeve çizmeye yönelmiştir. “Saygı, koruma ve gerekeni

yapma” (respect, protect, fulfil) olarak da bilinen bu çerçeveyle Rug-

gie, devletin koruma sorumluluğu, şirketlerin kişisel sorumluluğu ve

hukuk yöntemlerinin açıklığı ile telafi etme gibi üç boyutu birbiriyle

ilişkilendirmiştir.

“Ruggie normları”nın çerçevesini belirleyen üç ana boyut; şirket-

lerin neden olduğu insan hakları ihlallerine karşılık devletlerin koru-

ma sorumluluğuna, şirketlerin insan haklarını gözetmeleri yönündeki

görevlerine ve telafi etme konusundaki etkili açık erişime vurgu yap-

mıştır. Daha sonraki yıllarda görev süresi uzatılan Ruggie “Ekonomi

ve İnsan Hakları Konusunda BM-Yasaları” (UN Guiding Principles on

Business and Human Rights) başlıklı bir diğer önerisini sunmuştur.

Üç bileşenden oluşan bu öneride; devletlerin insan haklarını koru-

makla sorumlu olduğu(state duty to protect); şirket ihlallerine karşılık

devletlerin insan haklarını uygun politikalar, düzenlemeler ve hukuk

aracılığıyla koruması gerektiği, uluslararası insan hakları rejiminin

temelinin devletin koruması olduğu, şirketlerin de insan haklarını ko-

ruma görevinin bulunduğu, şirket faaliyetlerinin neden olduğu olası

olumsuz sonuçlara karşı özen gösterilmesi(corporate responsibility to

respect), koruma sorumluluğunun bir gereği olarak devletlerin insan

hakları konusunda mağdur edilenlerin hukuksal ve hukuk dışındaki