351 / 457
350
Şirket Etiği ya da İtibar Yönetimi Projesi: Haklar ve Hukuk BağlamındaKurumsal Sosyal Sorumluluk
Münferit çabalara geçmiş yıllarda rastlanılmakla birlikte
14
, resmi
kodlara dair yetkili çalışmalar 1999 yılında Birleşmiş Milletler’in alt
komisyonunda insan hakları uzmanı David Weissbrodt yönetiminde
atılmıştır. Oluşturulan çalışma grubu ilk oturumunda “uluslararası
şirketler için insan hakları standartlarına dayanan davranış kodları”
geliştirmeyi vaat etmiştir. Dört yıl sonra bu çalışma grubu, “Ulusaşırı
ve Diğer Ticari İşletmelerin İnsan Haklarına Dair Sorumlulukları İçin
Normlar”ı (Norms on the Responsibilities of Transnational and Other
Business Enterprises with Regard to Human Rights) yayınlamıştır. Bu
normlar devletlere koruma sorumluluklarını, şirketlere de etki alan-
larındaki insan hakları konusundaki yükümlülüklerini hatırlatmıştır.
İnsan hakları dışında çevre ve tüketicinin korunması sorunlarına da
eğilinmiş, şirketlerin normları zedeleyici uygulamalarına karşılık baş-
vurulabilecek mekanizmalar önerilmiştir. Ancak şirketleri bağlayıcı
kuralların alınması talebiyle 2004 yılında alt komisyona yani Birleş-
miş Milletler İnsan Hakları Komisyonu’na gönderilen karar tasarısına
hukuksal geçerlilik gücü olmadığı belirtilerek mesafeli yaklaşılmış-
tır. Bunun yerine bir yıl sonra İnsan Haklarından Sorumlu Birleşmiş
Milletler Yüksek Komiserliği, şirketlerin sorumluluğuna dair tavsiye
kararları hazırlamıştır. Bu ve sonraki yılki raporun başarısızlığı, Bir-
leşmiş Milletler Genel Sekreteri’nin konuyla ilgili özel temsilci görev-
lendirmesine yol açmış ve temsilcinin hazırladığı yasa tasarısı büyük
çoğunlukla kabul edilmiştir. Ret oyu veren ülkelerden biri olan ABD
ise gerekçesini,
“çözüm önerilerinin uluslararası ve ulusal şirketlere karşı
olumsuz ton”
içermesine ve bu kurumların ekonomik gelişme ve insan
hakları konusundaki potansiyelini görmezden gelen bir engel olarak
sunulmasına bağlamıştır. Devamında da “
uluslararası şirketlere yönelik
yasa veya davranış kodları hedeflemediği”
nin altı çizilmiştir.
14
Örneğin 1974 yılında Birleşmiş Milletler Çokuluslu Şirketler Merkezi (United Na-
tions Centre on Transnational Corporations (UNCTC), uluslararası şirketler için
BM Davranış Kodları geliştirmeye başlamıştır. Daha sonra 1976 yılında Ekonomik
Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) Çokuluslu Şirketler Rehberi(Guidelines for
Multinational Enterprises) geliştirmiş ancak bir önceki gibi bu da hiçbir bağlayıcılık
öngörmediğinden başarısızlıkla sonuçlanmıştır. 1977 yılında Uluslararası Çalışma
Örgütü (ILO) Konferansında gündeme getirilen çok uluslu şirketler ve toplumsal
politika çabaları da sonuçlanmamıştır. Ayrıntılı bilgi için bakınız Uwe Wötzel,
“Geschichte der Unternehmensverantwortung-Primat des Kapitals über die Poli-
tik”, Gisela Burckhardt (Hg.), Mythos
CSR
, Horlemann Verlag, Bonn 2011, s. 27-31.