85 / 477
5982 Sayılı Anayasa Değişikliği Kanunu’nun 1982 Anayasası’nın “Hukuk Devleti” Anlayışına ...
84
Siyasî iktidarın hukuk kurallarıyla bağlanarak sınırlandırılmasını
ifade eden hukuk devleti kavramı, özgürlüklerin iktidarın müdahale-
sinden korunması esasına dayanmaktadır.
1
Birbiriyle ilintili üç aşama-
nın sonucunda vücut bulan hukuk devleti düşüncesinin ilk ayağını,
hukukun kodifiye edilmesi oluşturmuştur. Zaman içinde polis devleti
anlayışının karşıtı olarak hak ve özgürlükleri güvenceye alan kanunla-
rın meydana getirdiği kanun devleti noktasına gelinmişse de bir süre
sonra bunun yetersizliği, uygulamada kendisini göstermiştir. Kanun
devletinden bugünkü anlamıyla hukuk devletine geçişte başta anaya-
sal devlet kurgusunun oluşturulması ve onu izleyen süreçte de hukuk
yapımında halkı sadece muhatap olmaktan çıkarıp, aynı zamanda ku-
ral koyucu bir konuma taşıyan siyasal katılım haklarının kurumsallaş-
tırılarak güvence altına alınması noktasına gelinmiştir.
2
Devletin sınır-
lılığına dayanan hukuk devleti anlayışı, bir anlamda anayasal devletle
özdeş bir anlama bürünmektedir. Öyle ki; anayasallık, devlete hukuk
kurallarına uyma yükümlülüğünü getirmekte ve devletin başta anaya-
sa olmak üzere hukuk kurallarıyla yönetileceği zorunluluğunu öngör-
mektedir. Böylece, devletin keyfî işlemlerinin önüne geçilmek suretiy-
le bireyler açısından bir hukukî güvence oluşturulması amaçlanmıştır.
Bu çerçevede,
“genellik”, “öngörülebilirlik”
ve
“adalet”
hukuk devletinin
temel ilkelerini oluşturmaktadır.
3
Temelinde devlet işlem ve eylemlerinin hukuka uygunluğu ve yar-
gısal denetime bağlı olması yatan hukuk devletinin öncelikle biçimsel
boyutu geliştirilmiştir. Buna göre; devletin biçimsel anlamda hukukla
bağlılığının sağlanması yönünde beş unsurun kabulü gerekliliği orta-
ya çıkmıştır. Bu unsurları, devlet örgütlenmesinin erkler ayrılığı esa-
sına dayanması, mahkemelerin bağımsızlığının sağlanması, idarenin
kanuna bağlılığı, idarenin işlem ve eylemlerine karşı yargı yolunun
açık olması ve devletin her türlü işlem ve eyleminden kaynaklanan
zararın idare tarafından karşılanması olarak sıralamak mümkündür.
4
1
Mithat Sancar,
“Hukuk Devleti: Kavramsal Bir Çerçeve”
,
Devlet Aklı Kıskacında Hukuk
Devleti,
İletişim Yayınları. 3. baskı, İstanbul 2004, s. 34.
2
Mithat Sancar,
“Hukuk Devleti: Cumhuriyetin Temel Niteliklerinden Biri (Mi?)”
,
Devlet Aklı Kıskacında Hukuk Devleti,
İletişim Yayınları. 3. baskı, İstanbul 2004, s.
77.,79 – 81.
3
Zühtü Arslan,
“Devletin Hukuku, Hukuk Devleti ve Özgürlük Sarkacı”
,
Doğu Batı,
Ankara 2000 – 01, S. 13, s. 66, 77.
4
Hayrettin Ökçesiz,
“Hukuk Devleti Olgusu”
,
Hukuk Devleti,
Hazırlayan: Hayrettin