87 / 477
5982 Sayılı Anayasa Değişikliği Kanunu’nun 1982 Anayasası’nın “Hukuk Devleti” Anlayışına ...
86
Birey açısından, devletin ölçülemeyecek ya da kestirilemeyecek
iktidarına / gücüne karşı bir güvence olarak düşünülen hukuk dev-
leti olgusu, özünde devleti belli hukukî sınırlılıklar içine alan ve bu-
nun sağladığı belirlilik sayesinde bireyi koruyan / korumaya çalışan
bir yönetim tarzını ifade etmektedir. Bu kollama kaygısı beraberinde
uyulması ya da oluşturulması zorunlu birtakım kuralların ve usûllerin
kabulünü gerektirmiştir. Biçimsel hukuk devletini meydana getiren
bu esasları, zaman içinde,
“hakkaniyet”
ve
“adalet”
olgularının da göze-
tildiği bir devlet anlayışına kayılmasını gerektiren maddî hukuk dev-
leti kurgusu tamamlamıştır.
1961 Anayasası’yla Türk hukuk sistemine dâhil olan Anayasa
Mahkemesi de siyasî iktidara karşı bireyin hak ve özgürlüklerini ko-
ruyan maddî hukuk devletinin doğal uzantısı biçiminde kurulmuştur.
Bu çerçevede çeşitli kararlarıyla cumhuriyetin bir niteliği olarak öngö-
rülen hukuk devletinin bir tanımını ve kavramsal belirliliğini yapma-
ya çalışmıştır.
Anayasa Mahkemesi ilk kez 1963 yılında, CHP’nin, Haksız İkti-
sapların İadesi Hakkındaki 14.12.1953 Tarih ve 6195 Sayılı Kanunun
anayasaya aykırılığını ileri sürdüğü ve iptalini istediği davada, karar
gerekçesinde hukuk devletini, insan haklarına saygı göstererek onu
korumaya çalışan; böylece süreklilik arz eden âdil bir hukuk düzeni
oluşturmaya kendini zorunlu sayan ve bütün faaliyetlerinde başta hu-
kuk olmak üzere anayasaya bağlı kalan devlet olarak tanımlanmıştır.
Kararda, yasama da dâhil olmak üzere devletin bütün organlarının
üzerinde hukukun mutlak bir egemenliğinin olması gerekliliği vurgu-
lanarak, kanun koyucunun yasama faaliyetlerinde anayasaya ve hu-
kukun ilkelerine bağlı olması zorunluluğu belirtilmiştir. Özellikle belli
bir dönem için sahip olunan sayısal çoğunluğa dayanılarak, hukukun
ana ilkelerini zedeleyecek biçimde kanun çıkarılmasının hukuk devle-
ti anlayışı ile bağdaşmayacağı ifade edilmiştir.
8
Anayasa Mahkemesi
8
Hukuk devletinin tanımına ilişkin benzer Anayasa Mahkemesi kararları için yaza-
rın aynı çalışmasına bakılmalıdır (Adnan Küçük,
“Hukuk Devleti Kavramı ve Ana-
yasa Mahkemesi Kararlarında Hukuk Devleti”
,
Hukuk Devleti, Hukukî Bir İlke, Siyasî
Bir İdeal,
Editörler: Ali Rıza Çoban, Bilal Canatan ve Adnan Küçük, Liberte Yayın-
ları, Ankara 2008, s. 369 – 370). 6195 Sayılı Kanunun yürürlük tarihinden on sene
sonra 1963 yılında iptal davasına konu olabilmesine 1961 Anayasası’nın Geçici 9.
maddesi imkân vermiştir. Geçici madde gereğince;
c) Eski kanunların Anayasaya aykırılığı iddiası