TBB Dergisi 101. Sayı

TBB Dergisi 2012 (101)

Nilüfer BORAN GÜNEYSU

lamaların hepsi, muamele, muamelat”

olarak ifade edilmektedir. Türk

Hukuk Lûgatı’nda hukukî muamele

“insana hukuk nizamı tarafından

geniş mikyasta bir irade iktidarı verilmiş olduğunu ve bu irade ile hukuki mü-

nasebetlerin ihtiyaç ve arzulara göre tanzim edildiğini kabul eden telâkkiye

göre muayyen hukuki neticelerin husule gelmesi için iradenin izhar edilmesine

veya irade ile tahrik olunan hukuki hadiseye denir. Diğer tabirle, hukuki mu-

amele, dar bir manada hakkı (sübjektif hukuku) iradeye isnat ettiren telâkkiye

göre, esaslı unsuru bir veya müteaddit hususi şahısların iradesi olan hukuki

hâdisedir. Bu suretle insanlar kendi hukuki münasebetlerini tanzim eder ve

haklarını kullanırlar. Aynı telâkkiye göre netice, irade sahibi tarafından iste-

nilmiş olmakla husule gelir. Bu hukuki neticeye mâtuf irade beyanı sarih (sözle

veya malûm yahut evvelce kabul edilmiş işaretle veyahut yazı ile doğrudan

doğruya taraflar arasında) veya zımni (fiil ve hareketin yahut bazen sükûtun

tezahürü ile) olur. Hukuki neticenin bir taraflı veya karşılıklı birçok taraflı ile

husule gelmesine göre hukuki muameleler bir taraflı veya birçok taraflıdır”

olarak tanımlanmıştır.

Hukukî işlem kavramı, medenî hukuk ve borçlar hukuku alanında

büyük bir önemi haizdir. Medenî hukuk ve borçlar hukuku alanında

taraflar arasında hukukî ilişki kuran, hak ve yükümlülük yaratan başlı-

ca hukukî olgu, hukukî işlemdir. Talebi, yenilik doğuran hakkı, somut

ve güncel herhangi bir hakkı ileri sürerken dayanılan temel kurum,

genellikle hukukî işlemdir. Özel hukuktaki irade özgürlüğü ilkesinin

egemenliği nedeniyle bireysel irade ürünü olan hukukî işlem, hakların

ve yükümlülüklerin temel kaynağını ve aracını oluşturmaktadır.

Özel hukukun temel kavramlarından bir olan hukukî işlem

, Türk

Medeni Kanunu ve Borçlar Kanunu’nda tanımlanmamıştır. Medeni

Kanun ve Borçlar Kanunu’nun bazı maddelerinde (TMK m. 50, 193,

345, 698; BKm. 33 ve 34, yeni TBKm. 41 ve 42) hukukî tasarruf kavramı

ile hukukî işlemden bahsedilmesi, kanun koyucunun bu kavramın bi-

lindiği varsayımına dayandığını göstermektedir. Borçlar Kanunu’nda

borç kaynaklarına ilişkin düzenlemede öncelik, hukukî işlem kavramı

içinde yer alan sözleşmeye verilmiştir. Aslında Borçlar Kanunu’nun

1 Bkz. Türk Dil Kurumu Büyük Türkçe Sözlük,

ori=veritbn&kelimesec=172608 (19.01.2009).

2 Türk Hukuk Lûgatı, 4. Bası, Ankara 1998, s. 132.

3 Serozan Rona,

Medeni Hukuk Genel Bölüm,

İstanbul 2005, s. 233.

4 Bu konuda bkz. Boran- Güneysu Nilüfer,

“İşlem Türleri ve Usulî İşlemin Bu İşlem Türle-

ri Arasındaki Yeri”

, Halûk Konuralp Anısına Armağan Cilt 1, Ankara 2009, s. 163 vd.