TBB Dergisi 103. Sayı

Tahkimin Kamu Hizmetlerine Uygulanma Sorunsalı ve Olası Sonuçları

114

Roma Hukukunda Tahkim:

Mevcut uyuşmazlıklar üçüncü kişi neza-

retinde hakem kurallarında çözümlenebildiği gibi diğer bir uygulama

yöntemi olarak, ihtilaf konusu hakem yerine özel hakimler vasıtasıyla

çözümlenebilmektedir. Uygulamada hakem kararlarının tenfizine ay-

kırı eylemler cezai müeyyidelerle desteklenmektedir. Hıristiyanlığın

Roma İmparatorluğu’nun resmi devlet dini olarak kabul edilmesiyle

birlikte kilise papazlarının devlet mahkemelerinin daha önce oynadı-

ğı rolü üstlenerek, hakem sıfatıyla bazı uyuşmazlıkları çözümledikleri

görülmektedir.

İslam Hukukunda Tahkim:

İslamiyet’in ilk günlerin-

den itibaren çeşitli anlaşmazlıkların çözümü için tahkim yönteminin

uygulanması egemen olmuştur. Böylece yerel yasalar tahkimi içerecek

şekilde değiştirilmiş tahkim hukuku, temel hukuk sisteminin bir par-

çası olarak benimsenmiş hakem kararlarının şer’i hükümlerle oran-

tılı olduğu da kabul edilmiştir.

Ortaçağ Uygulamalarında Tahkim:

Roma İmparatorluğu’nun yıkılmasından sonra ortaçağ döneminde

tahkim soylular arasındaki anlaşmazlıkların çözümü amacıyla istis-

nai bir uygulamadan çok kural olarak ortaya çıkmış, bununla birlikte

bazı yönleri ile tahkim uygulamasının ortaçağ hukukunda kral mah-

kemesine alternatif uyuşmazlık çözüm mekanizması olduğu gözlen-

miştir. Tahkim esasen şiddet unsuru içermeyen bir süreci tanımlar-

ken, erken aşamalarda ise ceza yargısına yönelik davalara da tahkim

usulü uygulandığı ilerleyen aşamalarda ise kişi hak ve hürriyetine yö-

nelik cezai müyeidelerin tahkim yargılamasına dahil edilmediği gö-

rülmüştür

Avrupa Ticaret Hukukunda Tahkim:

Onuncu ve onbirinci

yüzyıllarda ticari tahkim uygulaması birçok Avrupa kentinde ticaret

hukuku olarak adlandırılan ve yaygın olarak kullanılan bir mekaniz-

ma halini almıştır. Söz konusu yapı meşruiyet, adalet, karşılıklı yarar

ve anlayış üzerine temayüller doğrultusunda kurulmuştur. Bir hake-

min kararını uygulamayı reddedenler diğer tüccarlar tarafından dış-

lanma ile karşı karşıya kalmış, geleneksel mahkemelerden ayrı olarak

özel nitelikte faaliyetlerini ise süreç içerisinde sürdürmüşlerdir. 1698

yılında İrlanda’nın yürürlüğe koyduğu ilk tahkim yasasının 250 yıl

boyunca değişmeden kalması, bu sürecin devamlılığına ve önemine

yönelik işaret olarak değerlendirilmiştir (Barrett and Barrett, 2004:

X; 6-16).

Osmanlı İmparatorluğunda Tahkim:

Tanzimat öncesine ait

kanun ve nizamnamelerde tahkime ait hükümlere rastlanmamakla

birlikte Tanzimat’la beraber çıkarılan yasal düzenlemelerde tahkim-