396 / 473
TBB Dergisi 2013 (106)
Erdin BAYRAM
395
yapılabilmesi değişik adlarla anılmakta olup, bunlar ceza muhakeme-
si şartı, dava şartı, yargılama şartı gibi terimler altında incelenmekle
birlikte aslında, özünde anlatılmak istenen konuda bir farklılık yok-
tur.
2
Ceza Muhakemesi Kanununa baktığımızda ise bahsi geçen te-
rimler yerine
“Duruşmanın Sona Ermesi ve Hüküm”
başlıklı 223’üncü
maddenin 8’inci fıkrasında “…
soruşturma veya kovuşturma şartının…”
denildiği görülmektedir. Bu çalışmamızda, ceza yargılaması faaliye-
tinin nasıl yapılacağını düzenleyen temel kanunun adının “Ceza Mu-
hakemesi Kanunu” olması sebebiyle “ceza muhakemesi şartı” terimi-
ni kullandık.
3
Ceza muhakemesi şartı ile cezalandırılabilme şartını birbirine ka-
rıştırmamak gerekir. Eğer bir şart bizzat failin iradesiyle oluşturuluyor
veya buna sebebiyet veriliyorsa cezalandırılabilme şartı, buna karşın
failin dışında bir organ veya kişi tarafından şart gerçekleştiriliyorsa
muhakeme şartı olduğu kabul edilir.
4
Örneğin resmi belgede sahteci-
lik suçunda belgenin başkalarını aldatacak şekilde düzenlenmesi ce-
zalandırılabilme şartı, bir suçun soruşturması veya kovuşturmasının
şikâyet ya da izne bağlanması ise muhakeme şartıdır.
Kamu davasının mecburiliği ilkesi uyarınca suç haberinin alın-
ması ile birlikte soruşturma re’sen başlatılır. Ceza muhakemesi huku-
kumuzda kural olarak bu ilke benimsenmiştir. Ancak sakıncalarının
giderilmesi için de kanunlarda izin şartına yer verilerek ilkenin istis-
nalarından biri oluşturulmuştur.
5
Ceza muhakemesinde kovuşturma yapılabilmesinin izin şartının
gerçekleşmesine bağlandığı halde, şartın gerçekleşmeyeceği anlaşılır-
sa kovuşturma yapılmaz.
6
Bulunulan soruşturma veya kovuşturma
2
Prof Dr. Erdener Yurtcan,
Ceza Yargılaması Hukuku
, Beta, İstanbul-2007, s.234 Si-
nan Bayındır, “Sermaye Piyasası Kanunu’nun 49. Maddesinde Yer Alan “Yazılı
Başvuru Şartı”nın Hukuki Mahiyetine ve Sonuçlarına İlişkin Bir Değerlendirme”,
TBB Dergisi
, 93. Sayı, 2011 Mart-Nisan, s.235
3
Bakınız, 5411 sayılı Bankacılık Kanununun 162’nci ve 5464 sayılı Banka Kartları ve
Kredi Kartları Kanununun 42’ nci maddelerinde benzer olarak “muhakeme şartı”
terimi kullanılmıştır.
4
Prof Dr. İzzet Özgenç,
Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler
, Seçkin Yayınevi, Anka-
ra-2008, s.552
5
Sinan Bayındır, a.g.m., s.219
6
Prof. Dr. Yener Ünver-Prof. Dr. Hakan Hakeri,
Ceza Muhakemesi Hukuku
, Adalet
Yayınevi, Ankara-2012, s.104