225 / 505
Vatansızlığın Azaltılmasına Dair BM Sözleşmesi (1961) Karşısında Türk Vatandaşlığı Kanunu
224
kümleri, çifte ya da çok uyrukluğa sahip olmayan kişiler bakımından
vatansızlık sonucunu doğurabilir. Sonradan ortaya çıkan vatansızlık
hallerinin bir nedeni de arazi terk ve ilhakıdır.
8
Vatansızlık, gerek kişinin kendisi, gerekse kişinin bulunduğu
ülke açısından çeşitli sakıncalar doğurur.
9
“Uyrukluktan yoksun bir
kişi, bulunduğu ülkede, toplumun ve devletin sağladığı olanaklar-
dan yararlanacak, ama ne bulunduğu ülkenin devletine, ne de başka
bir devlete karşı uyrukluğun yükümlülükleriyle bağlı olacaktır.”
10
Vatansız kişiler, diplomatik himayesinden yararlanabilecekleri bir
devletten yoksundur.
11
Ayrıca yasa çatışması (kanunlar ihtilâfı) hu-
kukunda, kişinin millî hukukunun (ulusal yasasının) uygulandığı
hallerde vatansızlık hukukî sorunlara sebebiyet verebilmektedir.
12
Öte yandan, vatansız kişi, bir ülkede ikamet etme, çalışma gibi ko-
nularda da diğer yabancılara oranla daha fazla güçlükle karşılaşabi-
8
Birleşmiş Milletler Milletlerarası Hukuk Komisyonu tarafından hazırlanan ilke
kararları arasında, terk eden devletin vatandaşı olan kişilerin, o devletin vatan-
daşlığını hangi yolla kazandığına bakılmaksızın terk eden ya da ilhak eden dev-
letlerden en az birinin vatandaşlığına hakkı olduğu esası benimsenmiştir (m. 1).
Ayrıca terk eden devletin vatandaşları geçici de olsa vatansız kalmamalıdır (m.
4). İlkelerde ayrıca vatansızlığı önlemek amacıyla seçme hakkının kullanılmasına
izin verilmiştir (m. 5 ve m. 7). İlkeler için bkz. Resolution Adopted by General
Assembly 30.1.2001, A/RES/55/153,
<http://www.unhcr.org/42bc068d2.pdf> ,
(30.5.2013). İnceleme konumuz olan Sözleşme’de de, arazi terk ve ilhakı sonunda
ortaya çıkan vatansızlık hallerine yönelik bir hüküm de mevcuttur (m. 10). Bu
hükmün ilk fıkrasına göre, “Sözleşme’ye taraf devletler arasındaki toprak devri
ile sonuçlanan antlaşmalar, hiç kimsenin bu devir nedeniyle vatansız kalmama-
sını sağlamak amacıyla gerekli hükümleri kapsamalıdır”. Bu hükümde, ayrıca,
“kendisine toprak devredilen ya da başka yollarla toprak elde eden Sözleşme’ye
taraf devletin, bu devir ya da elde etme sonucunda vatansız kalma durumunda
olan kişilere vatandaşlık hakkı vereceği düzenlenmiştir” (m. 10/2).
9
Aybay, (Vatandaşlık), s. 61; Doğan, s.42.
10
Aybay, (Vatandaşlık), s. 61. Örneğin yalnızca vatandaşlara özgülenmiş olan as-
kerlik veya olağanüstü hal ilanında getirilen çalışma yükümlülükleri bakımından
bu durumla karşılaşılabilir. Vatansız kişilerin bulunduğu ülkenin makamlarınca
sınırdışı edilmesi de sorun yaratacaktır. Çünkü bu kişiler “vatandaş sınırdışı edil-
mez” kuralından yararlanamayacaklardır. Vatansızların sınırdışı edileceği ülke-
nin belirlenmesi de zordur. Uluslararası hukukta kabul edilen devletlerin “uyru-
ğu ülkeye kabul yükümlülüğü”, bu kişiler bakımından uygulanamayacaktır. Zira
hiçbir devlet vatansız kişiyi ülkesine kabul etmek zorunda değildir.
11
Aybay, (Vatandaşlık), s. 62; Güngör, (Tâbiiyet), s.22; Turhan/Tanrıbilir, s. 29; Do-
ğan, s.42.
12
Vatansız kişiler hakkında ulusal yasaları bulunmadığı için “yerleşim yeri” , “mu-
tad mesken” veya dava tarihinde bulunulan yer gibi başka irtibat noktaları kabul
edilmektedir. Örneğin MÖHUK m. 4/a. Bu konuda geniş bilgi için Nomer, s.38;
Güngör, (Tâbiiyet), s.22.