95 / 485
Kamulaştırmada Gerçek Karşılık Hakkı ve Pazar Değeri
94
GİRİŞ
Anayasal niteliğiyle mülkiyet hakkı içeriği ve kapsamı en tartış-
malı insan haklarından biridir.
1
Mülkiyet hakkının birçok sosyal ve
ekonomik hakkı kapsamına alan gelişimi, farklı hak kategorileriyle
arasında sınır çizilmesini zorlaştırmıştır. Kamulaştırma, mülkiyet hak-
kına yönelen en yaygın kamusal müdahale biçimi olması nedeniyle,
kamulaştırma işlemi karşısında mülkiyet hakkının koruma çerçevesi-
nin belirlenmesi önem arz etmektedir. Mülkiyet hakkı kamulaştırma
işlemi sonucunda sona ermektedir. Ancak kamulaştırma sürecinin uy-
gulanması sırasında malikin gerçek karşılığını almasını teminat altına
alan bir süreç öngörülmektedir. Bu kapsamda kamulaştırmanın aynı
zamanda bir değerleme faaliyet olduğu sonucu ortaya çıkmaktadır.
Mülkiyet hakkı, kamulaştırmadaki değerleme sürecinin sonunda ma-
like ekonomik bir alt hak kategorisi olarak niteleyebileceğimiz “gerçek
karşılık hakkı” olarak görünüm kazanmaktadır. Gerçek karşılık hakkı
olarak nitelediğimiz anayasal güvencenin anlamını, içeriğini, kapsa-
mını ve koşullarını uluslararası ilkeler bağlamında tespit etmek önem
arz etmektedir. Aksi halde bireysel hakların soyut olarak kategorize
edilmesinin pratik bir sonucu olmayacaktır.. Gerçek karşılığın ifade
ettiği değerin, uluslararası hukuk kaynaklarında “pazar değeri” ola-
rak kabul edilmesi nedeniyle, pazar değerinin kamulaştırma bedelinin
tespitinde kullanılan ilkeler bazında karşılaştırmalı olarak incelenmesi
gereklidir.
Çalışmada gerçek karşılığın mülkiyet hakkının güncel kapsamın-
daki yer alması gereken konumu kısaca incelenmiş ve kamulaştırma
sürecinde kavramın hukuksal temeli aktarılmıştır. Gerçek karşılığın
anayasal bir ilke olmasının yanı sıra bir hak olarak nitelenmesi, öne-
mini vurgulamaya yönelik olmakla birlikte güvence olma niteliğini
belirleme ihtiyacından doğmuştur. Gerçek karşılık hakkının Avrupa
İnsan Hakları Mahkemesi(AİHM) içtihatları, Alman Hukuku ve ABD
hukuku esas alınmak üzere, kural olarak pazar değerinin ödenmesini
teminat altına aldığı söylenebilir. Bu bağlamda “pazar değeri” ilkeleri
ve ölçütlerinin tespiti ve bunların Türk Kamulaştırma Hukukundaki
1
Adnan GÜRİZ,
Teorik Açıdan Mülkiyet Sorunu
, AÜHF Yay., Ankara, 1969, s.337.,
Aydın ZEVKLİLER, “Mülkiyetin Yapısı ve Mülkiyetten Doğan Ödevler”, Bülent
Nuri Esen’e Armağan, AÜHF Yay., Ankara 1977, s. 574.