99 / 485
Kamulaştırmada Gerçek Karşılık Hakkı ve Pazar Değeri
98
nacağı hüküm altına alınmıştır. Bu bağlamda kamulaştırma tanımın-
da, her iki ibarenin vurgulanmasının uygulamada güvence oluştura-
cak bir önemi bulunmaktadır.
İdareye ve geniş anlamda bedel tespit organlarına yöneltilen, ka-
mulaştırılan taşınmazın «gerçek karşılığının belirlenmesi» yönünde
bir anayasal direktifin olduğunu tespit etmemiz gerekmektedir. Ka-
mulaştırılan taşınmazın «gerçek karşılığı» tespit edildikten sonra, bu
bedelin «peşin ödenmesi» ve peşin ödenemiyorsa «kamu alacakları
için öngörülen en yüksek faiziyle birlikte ödenmesi» direktifleri, önem
arz eden diğer anayasal direktiflerdir. Çalışmada «gerçek karşılığın»
anlamı ve tespitine ilişkin hukuksal bir analiz yapılması amaçlandığın-
dan, uygulamadaki duruma da değinilmesi gerekmiştir.
2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu’nun güncel metninde yer alma-
yan “gerçek karşılık”, Türk Kamulaştırma Hukukunda yeni bir kav-
ram değildir. 1961 Anayasası’nın 38 inci maddesinin özgün metninde
“kamulaştırılacak taşınmazların gerçek karşılıklarının peşin ödeneceği”
ne
dair kural yer almaktadır. Ancak, Anayasa Hukuku doktrininde de
oldukça tartışmalara neden olan Anayasa’nın 38 inci maddesine ilişkin
20.09.1971 tarihli “anayasa değişikliği” ile maddenin özgün hali de-
ğiştirilmiştir. Bu düzenleme sonucunda kamulaştırılan taşınmazların
“gerçek karşılıklarının” yerine, “karşılıklarının” ödeneceği şeklinde
değişiklik yapılmış ve “rayiç değer” yerine “vergi değeri” esası geti-
rilmiştir.
11
Yasama organının kamulaştırma bedellerinin belirlenmesi
usulünü temelden değiştiren bu tasarrufu, AYM’nin (bu düzenlemeyi
iptal ettiği) kamu hukuku açısından oldukça tartışmalı kararıyla engel-
lenmiştir.
12
AYM’nin iptal gerekçesinin gerçek karşılık ilkesi boyutu,
aşağıda kısaca değerlendirilecektir. 1961 Anayasası döneminde özet-
lenen süreçte, 6830 sayılı İstimlak Kanunu yürürlüktedir. 6830 sayılı
İstimlak Kanunu’nda gerçek karşılık kavramına yer verilmemiş, bedel
tespit esaslarına ilişkin 11inci maddede “değer paha” ibaresi kullanıl-
mıştır. 1982 Anayasası’nın kamulaştırmayı düzenleyen 46 ncı maddesi-
nin özgün halinde de “gerçek karşılıklarını” ibaresine yer verilmemiş,
“karşılıkları” ibaresi kullanılmıştır. AİHM nezdinde yargılama konusu
olan kamulaştırma davalarında “bedele” ve “bedelin ödenmesindeki
11
ÖZEL., Anayasal Mülkiyet Hakkı Açısından Kamulaştırma, s.117, 118
12
Anayasa Mahkemesi E.1976/38 ve K. 1976/46 sayı T. 12.10.1976