14 / 533
TBB Dergisi 2014 (111)
Gülmelahat DOĞAN
13
İşlem temelinin çökmesi kavramı altında değerlendirilen aşırı ifa
güçlüğü, sözleşmenin yapılmasına temel oluşturan olguların, sözleş-
menin kurulması sırasında tarafların öngöremeyecekleri, hesaba kat-
malarının beklenemeyeceği olağanüstü durumların ortaya çıkmasıy-
la esaslı şekilde değişmesini, sözleşmede edimler arasında kurulan
dengenin alt üst olmasını, borçlu için sözleşme koşullarında borcun
ifasının dürüstlük kuralına aykırı düşecek ölçüde ağırlaşmasını ifade
etmektedir.
12
Aşırı ifa güçlüğü maddi ya da manevi nedenlere daya-
nabilir. Özellikle manevi nedenlerle işlem temelinin çökmesi manevi
ifa imkansızlığı ile karıştırılabilecektir. Bu gibi kuşkulu durumlarda
sözleşmeyi uyarlama şansı veren işlem temelinin çökmesi teorisinden
yana uygulama yapılmalıdır.
13
Mücbir sebep ile işlem temelinin çökmesi yakın ilişkili içinde
olan kavramlardır. Borçluya, makul ölçülerin gerektirdiğinden fazla
çaba isteniyor olması şartıyla ifayı reddetme izni verilmektedir. Ma-
kul olma ölçütü, ifanın gerçekleşmesi için gerekli çabanın, alacaklının
sözleşmenin ifası ile sağlayacağı çıkarla orantısı karşılaştırılarak tespit
edilir. İfa imkansız olmamakla birlikte ifa için gereken çaba alacaklının
çıkarına göre oldukça oransız ise işlem temelinin çöktüğü varsayılır.
14
Yargıtay son yıllarda işlem temelinin çökmesi teorisinin uygulama
alanını genişletmiştir. Yargıtay teorinin uygulama alanını borçlar hu-
kuku sözleşmeleri sınırlı tutmayıp, nafaka ve mal ayrılığı rejimlerin-
den kaynaklanan hallerde de uygulamaktadır.
15
Yargıtay 2008 tarihli
bir kararında, boşanma sırasında protokolle kararlaştırılan ve hakimce
onaylanan nafaka miktarı ve artış oranının, sözleşme yapılırken edim-
ler arasında mevcut olan denge, sonradan koşulların olağanüstü de-
ğişmesi nedeniyle taraflardan biri aleyhine katlanamayacak derecede
bozulmuşsa, tarafların artık o sözleşme ile bağlı tutulamayacakları, bu
Hukuk Sitesi
http://www.turkhukuksitesi.com/makale_50.html(Erişim Tarihi;
26/03/2013) .
12
Havutçu Ayşe, “İfa Engelleri ve İfa Engellerine Bağlanan Hukuki Sonuçlar”, Prof.
Dr. Cevdet Yavuz’a Armağan, İstanbul 2011, s. 335.
13
Serozan Rona, “İfa Engelleri”, s.263.
14
Hannes Rösler, “Alman ve Uluslararası Sözleşme Hukukunda Değişen ve Öngö-
rülemeyen Koşullar”, Çeviren: Tülay Aydın Ünver, İstanbul Üniversitesi Hukuk
Fakültesi Mecmuası, Ankara 2008, C. LXVI, S.1, s. 358.
15
Baysal Başak, “Aşırı İfa Güçlüğü”, Türk Borçlar Kanunu Sempozyumu Makaleler
Tebliğler, Doç. Dr. Murat İnceoğlu, İstanbul 2012,, s.121.