413 / 533
Birleşmiş Milletler Andlaşması Çerçevesinde Ekonomik Yaptırımların Hukuki Niteliği ...
412
davalar neticesinde verilen kararlar, ekonomik yaptırımların hukuki
niteliği ve yargısal denetimi meselesinin ayrıntılı olarak incelenmesini
gerektirmektedir. Bu çalışmanın amacı, Birleşmiş Milletler Andlaşma-
sı ve uygulaması çerçevesinde, ekonomik yaptırımların hukuki daya-
nakları, sınırları ve ulusal ve uluslararası mahkemelerce denetimini
incelemektir. Bu inceleme, uluslararası hukukta yaptırım kavramının
açıklanması, Birleşmiş Milletlerce yaratılan hukuk sistemi içerisinde
yaptırımların konumu ve Uluslararası Adalet Divanı, Avrupa Toplu-
lukları Adalet Divanı ve İlk Derece Mahkemesi ve çeşitli ulusal mah-
kemelerin ekonomik yaptırımlara ilişkin değerlendirmeleri çerçeve-
sinde yapılmıştır.
I. Uluslararası Hukukta Yaptırım
Uluslararası hukukta yaptırım kavramı
1
geniş anlamda (
lato sensu
)
ve dar anlamda (
stricto sensu
) yaptırım olarak iki biçimde açıklanmış-
tır. Doksanlı yıllara dek hukuki literatürde yaptırım ifadesi, uluslara-
rası düzeninin yeniden tesis edilebilmesi için bir devlet ya da bir ulus-
lararası örgüt tarafından alınan zorlayıcı önlemler için kullanılıyordu.
2
1
Kelsen’e göre hukuk, doğası gereği zorlayıcı bir düzendir. Hukuk, belirli davranış
biçimlerini düzenleyen ve bunlara aykırılık halinde zorlayıcı önlemlerin,
yaptırımların, öngörüldüğü bir kurallar sistemidir. Yaptırımlar kişinin sahip
olduğu çeşitli haklardan zorunlu olarak yoksun bırakılmasıdır. Bu haklar yaşam,
özgürlük ya da çeşitli ekonomikhaklar olabilir. Bunlar zorlayıcıdır çünküyöneldiği
kişinin iradesi dışında bu kişilerin isteklerine aykırı olarak uygulanmaktadır.
Gerekirse bunların uygulanması için kuvvete başvurulur. Hukuk bu şekliyledir
ki yaşam hakkını, özgürlük hakkını, ekonomik ya da diğer menfaatleri hukuka
aykırı fiillere karşı korur. Bkz. Hans Kelsen, The Law of the United Nations: A
Critical Analysis of Its Fundamental Problems, Steven and Sons Limited, London,
1951, s. 706; Hans Kelsen, Pure Theory of Law, Translation from the Second (Revi-
sed and Enlarged) German Edition by Max Knight, The Law Book Exchange Ltd.,
Clark/New Jersey, 2008, s. 108.
Ancak bu yaklaşım uluslararası hukuk üzerinde
bir şüphe yaratır zira bu anlamdaki yaptırım geleneksel anlamda uluslararası hu-
kukun önemli bir eksikliği olarak görülür. Oysa Hart’a göre maddi ya da fiziksel
zorlama hukukun esaslı bir unsuru değildir. Hart bu görüşünü kuvvetlendirmek
için anayasa hukukunu örnek gösterir. Bu bakımdan fiziksel ya da maddi zorla-
manın ötesinde hukuk kurallarının bütünlüğünü koruyan tüm yöntem ve garan-
tiler yaptırım olarak kabul edilmelidir. Bkz. Georges ABI-SAAB, “The Concept of
Sanction in International Law”, in Vera Gowlland-Debbas (ed.), United Nations
Sanctions and International Law, Kluwer Law International, The Hague/Lon-
don/Boston, 2001, S. 30, 31.
2
Alain Pellet; Alina Mıron, “Sanctions”, in R. Wolfrum (ed.), The Max Planck Ency-
clopedia of Public International Law, Oxford University Press, para. 5, online edi-
tion,
(www.mpepil.com) (Erişim Tarihi:18.12.2012)