93 / 341
Aydınlanma ve Ceza Hukuku
92
İnsan hayatının değeriyse, idam cezasının reddedilmesinde, savaş
hukukunda ve ceza hukuku açısından en temel şekliyle, meşru müda-
faa, zorunluluk hali gibi durumlardaki oranlılık şartında karşımıza
çıkmaktadır.
179
Bunun nedeni, gerek meşru müdafaada, saldıran ki-
şinin, gerekse zorunluluk halinde hakkı ihlal edilen üçüncü kişinin
insan olarak bir değeri ve yaşam hakkı en son ihlal edilecek en üstün
değer olmasıdır.
Eşitlikse aslında önceki iki kavramın sonucudur. İnsan onurlu bir
varlıktır ve bu onuru paylaşan her kişi diğer insanlarla birlikte ka-
nunlar karşısında eşit olmalıdır. Eşitlik ilkesi cezalandırmada (aslın-
da kanunilik ilkesi bu açıdan eşitliği sağlamaktadır) ve daha belirgin
bir şekilde ceza yargılamasında (silahların eşitliği, tabii hâkim ilkesi
gibi) karşımıza çıkmaktadır.
180
Bu bağlamda belirtmemiz gerekir ki,
ceza genel hukuku kurumlarının birçoğunun ilkel hallerini Aydınlan-
madan önce de (örneğin Roma Hukukunda, özellikle de Roma Özel
Hukukunda
181
) gözlemleyebiliyorken, ceza muhakemesi hukuku il-
kelerinin neredeyse hiçbirini Aydınlanmadan önce göremediğimizi
söyleyebiliriz. Çünkü ceza hukukunda reformu savunan Aydınlan-
macı düşünürler, ceza adaletini sağlamak için aynı zamanda bireyin
özgürlüklerini hiçe sayan, Engizisyon’dan kalma tahkik sistemini de
şiddetle eleştirmişler ve reforma tabii tutmuşlardır. Karma sistemin,
masumiyet karinesi, silahların eşitliği, adil yargılanma, savunma hak-
kı, yasal hakim güvencesi, tutuklu ve hükümlü ayrımı, jüri, işkence
yasağı gibi birçok kurum ve ilkesi Aydınlanmacıların eseridir.
182
Aynı
zamanda, Aydınlanmayla beraber, suçun, ilahi amaçlarla değil de sos-
yal amaçlarla cezalandırılır olması, insan aklına ve mantığına duyu-
lan derin güven, hakimin delilleri serbestçe takdir ederken vicdani
kanaatini kullanmasının beklenmesine neden olduğu söylenebilir.
183
Bu anlamda, Aydınlanmayla birlikte ceza adaletinin sağlanmasın-
yargılanmasından veya infazından kaynaklıdır.
179
Fletcher
;
Grammar of Criminal Law, s.203
180
Fletcher; Grammar of Criminal Law, s.203 vd.
181
Bu durumda alt yapı üst yapı ilişkisi esasında düşünülebilir. Bir savaş ve ticaret
imparatorluğu olan Roma’da en kapsamlı şekilde borçlar hukuku gelişmiştir.
Borçlar hukukunda geliştirilen kavramlar, ceza hukukuna taşınmış olabilir. İrade,
hata, kusur vb.
182
Johnson/Wolfe/Mark, s.136 vd.
183
bkz. Metin Feyzioğlu, Ceza Muhakemesinde Vicdani Kanaat, Yetkin, Ankara,
2002.