sayi115

215 / 517

Vergi Denetimi Açısından Beyan Edilen Gelirin Doğruluğunun Tespit Yöntemleri 214
2. Gerçek Gelir ile Beyan Edilen Gelirin Farklılaştırılma
Yöntemleri
Sınıf farkı gözetilmeksizin tüm vatandaşların vergi ödemekle yü-
kümlü olmaları, verginin temel ilkelerindendir9. Bununla birlikte, bu
yükümlülüğün hayata geçiş biçimi kişiden kişiye farklılık gösterebil-
mektedir. Zira ekonomik insan (homo economicus)10, ihtiyaçlarının
karşılanması için ya da daha fazla servet sahibi olmak adına gelirini
fazlalaştırmanın peşindedir11. Bunun yollarından birisi de elde edilen
geliri azaltan faktörlerden birisi olan verginin ödenmemesi ya da eksik
ödenmesidir. Bu kapsamda bir kısım gelirin beyan dışı bırakılmasının
nedeni, mükelleflerinin vergi sonrası net kazançlarını artırmak isteği-
dir12. Bir diğer ifadeyle, devlet tarafından getirilen vergiler, mükellefler
tarafından gelirlerini azaltan mali bir yük olarak algılanmakta ve bu
algıya dayanılarak vergiye karşı çeşitli yollarla tepki gösterilmekte-
dir13. Mükellefler daha az vergi ödemek amacıyla vergiden kaçınma,
vergi kaçakçılığı ya da vergi planlamasına başvurarak gelirlerinin bir
kısmını ya da tamamını beyan dışı bırakabilmektedirler.
1.1. Vergiden Kaçınma
En genel haliyle vergi matrahının çeşitli yollarla azaltılması ya da
tamamen kaldırılmasını ifade eden vergiden kaçınmanın14 tanımına
ilişkin olarak literatürde, “yasal bir hak olup olmadığı” konusunda
birbirinden farklılaşan yorumlar söz konudur. Vergiden kaçınmanın
9 Nitekim bu husus Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 73’üncü maddesinde,
“Herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere, malî gücüne göre, vergi ödemekle
yükümlüdür.” ifadesi ile açık olarak belirtilmiştir.
10 Klasik iktisat teorisindeki tanımlamayla, kendisine her koşulda maksimum fayda
sağlayan seçeneği tercih eden, hep rasyonel davranan ve kendi çıkarını düşünen
iktisadi insan modelidir.
11 A. Kerim Gök, “Vergi Direncinin Gelişimi”, Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari
Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt. XXII, Sayı.1, (2007), s. 146.
12 Fatih Savaşan ve Hakkı Odabaş, “Türkiye’de Vergi Kayıp ve Kaçaklarının Ne-
denleri Üzerine Amprik Bir Çalışma”, Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler
Fakültesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Cilt.5, Sayı.10, (2005), s.6.
13 Yasemin Taşkın, “Vergi Psikolojisi ve Vergiye Karşı Mükellef Tepkileri, İstanbul
Üniversitesi İktisat Fakültesi Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, Seri:54,
2010, s.87.
14 Serkan Acinöroğlu, “Vergiden Kaçınma ve Vergi Kaçakçılığıyla Mücadelede Av-
rupa Birliğinin 1 Ocak 2013 Tarihli Son Eylem Planının Değerlendirilmesi”, Vergi
Dünyası Dergisi, Sayı.379, (Mart 2013), s.189.